11 верасня ў Віленскай карціннай галерэі адкрываецца выстава «Мастакі Парыжскай школы з Беларусі». Адна з самых масавых і папулярных газет нашай краіны, «Комсомольская правда в Белоруссии», прысвяціла гэтай падзеі артыкул у нумары ад 29 жніўня.
Два месяцы 69 палотнаў з прыватнай калекцыі Белгазпрамбанка, збору Нацыянальнага мастацкага музея і прыватных калекцый будуць гасцяваць у Літве. Дзякуючы беларусам літоўцы ўпершыню ўбачаць арыгіналы адных з самых дарагіх сусветных мастакоў - Марка Шагала і Хаіма Суціна. Да апошняга ў Вільні асаблівае стаўленне. Бо Суцін, як і Кікоін, Крэмень, Царфін, Генин вучыліся ў адной школе Трутнева ў Вільні. Акрамя самога Суціна, астатніх мастакоў беларусы адкрылі для сябе два гады таму, калі банк адкрыў выставу ў Нацыянальным мастацкім музеі. Літоўцам іх трэба будзе адкрыць цяпер.
Чым яшчэ здзівіць беларуская прыватная калекцыя, мы гаварылі з намеснікам дырэктара Мастацкага музея Надзеяй УСАВАЙ і аўтарам кнігі «Мастакі Парыжскай школы з Беларусі» Уладзімірам СЧАСТНЫМ.
– Шагал і Суцін сапраўды ўпершыню будуць выстаўлены ў Літве?
– Так, гэта так. У Вільні да гэтага часу экспанавалася толькі тыражная графіка Шагала. Тым больш прыемна, што жывапіс нашых землякоў прыйдзе ў Еўразвяз з Беларусі, а не наадварот. Мы зноў, як і ў пачатку мінулага стагоддзя, можам казаць аб двухбаковым руху з захадам у галіне культуры. Тады мы аказвалі ўплыў на заходняе мастацтва праз нашых прадстаўнікоў у Парыжскай школе.
– Але калі Суцін вучыўся ў Вільні, можа быць, там захаваліся якія-то яго працы?
– Дакладна вядома, што на постсавецкай прасторы ёсць толькі два творы Суціна - адно ў Эрмітажы, другое ў прыватнай калекцыі ў Маскве, да таго ж, кажуць, неатрибутированное.
Але цалкам верагодна, што дзе-то есць яго вучнёўскія працы. Школа Трутнева, у якой вучыўся Суцін з сябрамі, была эвакуіравана ўглыб Расіі. Архівы яе ёсць у Вільні і Пецярбургу. Але яны недастаткова вывучаны. Магчыма, у іх захоўваюцца і працы вучняў. Але яны яшчэ не знойдзеныя. А бо Суцін лічыўся адным з першых вучняў.
– Хоць на паступленні ён праваліўся.
– Ён проста перахваляваўся. Суцін заўсёды быў чалавекам эмацыйна неўраўнаважаным. І першы ў жыцці экзамен выбіў яго з каляіны.
– Шагала з Літвой таксама шмат звязвала...
– Яго апошняя выстава па шляху ў Берлін была ў Каўнасе, тагачаснай сталіцы Літвы. Бо выехаць з Расеі Шагалу дапамог паэт Балтрушайтис Юргіс, які ў 1922 годзе быў паслом Літвы ў Маскве.
– Але імёны Кікоіна, Крэменя ў Літве забытыя?
– Літоўцы добра вывучылі сваіх «парыжан». У Парыжы працавалі многія літоўскія мастакі, напрыклад, Жак Ліпшыц з Друскінінкая, некаторыя завяшчалі свае працы Літве. З выхадцамі з Беларусі сітуацыя была зусім іншай. Па сутнасці, замежныя закупкі банка адкрылі нам гэтых мастакоў. А цяпер адкрыюць і літоўскім аматарам мастацтва. Разам з Суціным у школе Трутнева вучыліся і Генин, і Царфін. У Мастацкай імя Марка Антокольского - скульптар Лявон Індэнбаўм. У Літве іх называюць литваками - габрэямі, якія жылі на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага з Xivстагоддзя.
– У Вільню вязуць усе карціны, якія там пабілі беларускую публіку два гады таму?
– Амаль усе. Але будуць і навінкі, якіх беларусы яшчэ не бачылі. За час, якое прайшло з мінскай выставы «Парыжскай школы», Белгазпрамбанк купіў яшчэ адну працу Шагала – «Лунацік», які быў напісаны ў 1912 годзе ў Парыжы. Будзе і праца Дзмітрыя Стэлецкага, мастака, які нарадзіўся ў Брэсце, вучыўся ў Пецярбургу, быў актыўным удзельнікам «Свету мастацтва», а потым з'ехаў у Парыж. Папоўнілася калекцыя і двума скульптурнымі працамі Инденбаума, які нарадзіўся, па некаторых звестках, у Чавусах, па іншым - у Чачэрску.
Д. Стэлецкі «Ноч святога Іаана»
– Падобна на тое, выстава вырабіць у Літве не меншы фурор, чым у свой час у Мінску.
– Спадзяемся. Ва ўсякім выпадку, адкрыццё будзе ісці ў прамым эфіры літоўскага тэлебачання. Пад нашу выставу Мастацкая галерэя адвяла чатыры залы на двух паверхах.
Надзея БЕЛАХВОСЦІК