Фінансавы крызіс пакуль не прывёў да зніжэння велічынь іх актываў і прыбытку
Беларускія банкі ў лютым бягучага года павялічылі паказчык прыбытку па параўнанні з лютым мінулага года дзякуючы росту аб'ёмаў крэдытавання і аперацый на валютным рынку, а таксама ўздыму ставак па прадастаўляюцца сродках.
Беларуская банкаўская сістэма на фоне сістэм іншых краін здаецца цалкам устойлівай, у першую чаргу дзякуючы высокаму суадносінах нарматыўнага банкаўскага капіталу да актываў. Па дадзеных Нацыянальнага банка, дастатковасць нарматыўнага капіталу, то ёсць стаўленне яго велічыні да актывах, схільных да крэдытнай рызыкі, на 1 студзеня 2009 года складала 21,8%. Гэта нашмат перавышае рэкамендаваны Базельскім камітэтам і усталяваны Нацыянальным банкам нарматыў 8%.
Але неабходнасці выкарыстоўваць свой патэнцыял ўстойлівасці ў беларускіх банкаў пакуль не ўзнікала, так як у бягучым годзе яны атрымліваюць прыбытак, нашмат перавышае вынікі аналагічных перыядаў мінулага года. Каб разабрацца ў прычынах гэтага некалькі дзіўнага з'явы, варта разгледзець структуру даходаў і выдаткаў банкаў.
Няма інвестыцый — няма страт.
Фундаментальным адрозненнем беларускай фінансавай сістэмы ад сістэм эканамічна развітых краін з'яўляецца неразвітасць яе інвестыцыйнага сектара. У перыяд эканамічнага росту гэта было недахопам, але падчас крызісу абярнулася годнасцю.
Справа ў тым, што да назіраным праблем у замежных фінансавых інстытутаў прывялі, уласна, не масавыя неплацяжы па іпатэчных і іншых крэдытах, а падзенне кошту каштоўных папер, якія знаходзяцца на балансах гэтых інстытутаў. Згодна з правіламі бухгалтарскага ўліку, банкі і страхавыя кампаніі абавязаны ўлічваць каштоўныя паперы па бягучай кошту і спісваць на страты зніжэнне коштаў. У некаторых выпадках гэта прыводзіць да банкруцтва нават тады, калі рэальных страт няма і ўсе плацяжы па выдадзеных крэдытах банк атрымлівае своечасова.
Па дадзеных галоўнага рэдактара штотыднёвіка Forbes Стыва Форбса, фінансавыя ўстановы ЗША спісалі больш за 700 млрд. USD, але амаль усю гэтую суму складаюць балансавыя спісання, а не рэальныя страты наяўных сродкаў. С. Форбс крытыкуе фінансавыя ўлады ЗША за захаванне падобнай сістэмы бухгалтарскага ўліку, мяркуючы, што менавіта яна адказная за катастрафічны стан многіх фінансавых устаноў краіны, якое ўзнікла пры параўнальна невялікіх рэальных неплацяжох.
Беларускім банкам падобныя праблемы, у прынцыпе, не пагражаюць з прычыны нязначнасці памераў іх інвестыцыйнага партфеля.
Па дадзеных Нацыянальнага банка, на 1 лютага 2009 года укладанні камерцыйных банкаў у даўгавыя абавязацельствы склалі 4.381 млрд BYR, а ў акцыі — 243,8 млрд BYR. Нарматыўны капітал банкаў на гэтую ж дату склаў 12.152 млрд BYR, актывы — 67.886 млрд BYR.
Пры гэтым 95% даўгавых абавязацельстваў складалі дзяржаўныя каштоўныя паперы ўрада Беларусі, падзенне кошту якіх вельмі малаверагодна. Такім чынам, страты банкаў РБ прычыны зніжэння іх кошту інвестыцыйнага партфеля практычна выключаны.
Бягучая дзейнасць забяспечвае прыбытак.
Патэнцыйным крыніцай страт застаецца толькі бягучая дзейнасць банкаў.
Тут пакуль усё выглядае на здзіўленне добра. Па дадзеных Нацбанка, беларускія камерцыйныя банкі ў лютым бягучага года атрымалі балансавы прыбытак у памеры 81,2 млрд BYR. Гэта ў 2 разы менш прыбытку за студзень, роўнай 163 млрд BYR, аднак у 1,7 разы вышэй значэння аналагічнага параметру за люты 2008 года.
Пры гэтым даходы, атрыманыя беларускімі банкамі ў лютым, склалі 995,5 млрд BYR, што прыкладна на чвэрць ніжэй, чым у студзені. Падзенне даходаў тлумачылася зніжэннем выручкі банкаў ад аперацый з замежнай валютай. У студзені банкі змаглі зарабіць на рэзкай дэвальвацыі беларускага рубля. У лютым у сувязі з стратай такога крыніцы выручка банкаў па артыкуле "іншыя банкаўскія даходы" павалілася прыкладна ў 3 разы — да 176,1 млрд BYR. Тым не менш яна засталася на другім месцы па велічыні сярод розных артыкулаў банкаўскіх даходаў, павялічыўшыся ў параўнанні з лютым 2008 года ў 3,3 разы.
Працэнтныя даходы ў лютым 2009 года па параўнанні з студзенем выраслі на 10%, дасягнуўшы 634,8 млрд BYR. Па параўнанні з лютым 2008 года яны павялічыліся ў 2 разы пры росце аб'ёму крэдытаў, прадастаўленых банкамі эканоміцы, у 1,63 разы — да 49,4 трлн. BYR. Гэта азначае, што каля трэцяй часткі прыросту дадзеных даходаў забяспечыла павелічэнне працэнтаў па крэдытах. Астатняй прырост забяспечыла павелічэнне масы крэдытаў. Пры гэтым у лютым сума крэдытаў, выдадзеных банкамі эканоміцы, узрасла на 3,9%.
Працэнтныя выдаткі ў лютым бягучага года амаль не змяніліся ў параўнанні з студзенем і склалі 452,3 млрд BYR. Гэта ў 2,2 разы больш працэнтных расходаў у лютым 2008 года. Гэта значыць выдаткі банкаў на аплату прыцягнутых рэсурсаў ўзраслі ў большай ступені, чым даходы ад размяшчэння сродкаў.
Растуць і камісійныя даходы, якія знаходзяцца на трэцім месцы па велічыні сярод даходаў банкаў. Іх велічыня паднялася ў лютым бягучага года на 23% у адносінах да лютага мінулага года, дасягнуўшы 120,8 млрд BYR.
У цэлым даходы банкаў у лютым бягучага года выраслі на 93% да аналагічнага перыяду мінулага года. Пры гэтым аперацыйныя выдаткі ў банках павялічыліся за ўсё на 43% (да 260,6 млрд BYR), то ёсць значна ў меншай ступені, чым даходы. Гэта стала яшчэ адной прычынай павелічэння прыбытку.
Прадпрыемствы расходуюць зберажэнні.
Але ў цэлым, вядома, дабрабыт банкаў у студзені — лютым бягучага года тлумачыцца захаваннем здольнасці беларускіх прадпрыемстваў працягваць нарошчваць аб'ёмы запазычанняў і разлічвацца па старых даўгах.
На гэта паказваюць цалкам умераныя тэмпы росту праблемнай (пралангаванай і пратэрмінаванай) запазычанасці. У лютым 2009 года яна павялічылася па адносінах да студзеня на 18% (да 472,4 млрд BYR) і склала 0,97% ад аб'ёму банкаўскіх крэдытаў эканоміцы.
Аднак назіраны параўнальна нізкі ўзровень праблемнай запазычанасці наўрад ці захаваецца на працягу доўгага перыяду, так як фінансавы стан прадпрыемстваў Беларусі пагаршаецца. У студзені 2009 года прыбытак ад рэалізацыі беларускіх арганізацый склала 998,8 млрд BYR, што апынулася ніжэй прыбытку за студзень 2008 года на 36,6%, але амаль адпавядае прыбытку за снежань 2008 года.
У той жа час сума чыстай страты стратных арганізацый, якія ўлічваюцца Нацыянальным статыстычным камітэтам РБ, у студзені вырасла ў 4,2 разы ў параўнанні з студзенем 2008 года і дасягнула 424 млрд. BYR. Для параўнання: за ўвесь 2008 год дадзены параметр склаў 568,7 млрд BYR пры прыбытку 21,9 млрд BYR.
Выручка ад рэалізацыі беларускіх арганізацый у студзені бягучага года апусцілася да 18,3 трлн. BYR, што на 3,9% менш у параўнанні з выручкай за аналагічны перыяд мінулага года і на 22% (на 4 млрд BYR) ніжэй выручкі за снежань.
Зніжэнне прыбытку і выручкі прывядзе да ўзнікнення праблем у некаторых прадпрыемстваў з вяртаннем старых крэдытаў. Яны страцяць і магчымасць атрымання новых. Параўнальна паспяховае становішча у студзені — лютым можа тлумачыцца выкарыстаннем прадпрыемствамі зробленых раней назапашванняў.
Сродкі суб'ектаў гаспадарання ў беларускіх банках на 1 сакавіка 2009 года склалі 12.681,7 млрд BYR, знізіўшыся з пачатку года ўсяго на 466,7 млрд BYR. Праўда, калі ўлічыць раздзіманне валютнай складнікам гэтых сродкаў з прычыны дэвальвацыі беларускага рубля, то апынецца, што беларускія суб'екты гаспадарання толькі за 2 месяцы бягучага года выдаткавалі каля 1,4 трлн. BYR, гэта значыць 13% сваіх зберажэнняў на пачатак года.
У сувязі з магчымым далейшым пагаршэннем стану фінансаў прадпрыемстваў можна чакаць паступовага зніжэння аб'ёму прыцягнутых банкамі рэсурсаў ад прадпрыемстваў, пагаршэння стану крэдытнага партфеля банкаў і зніжэння яго велічыні.
Наколькі глыбокім будзе спад, прадказаць складана, так як гэта будзе вызначацца станам сусветнага рынку, вызначальным попыт на прадукцыю беларускіх вытворцаў. Можна сказаць толькі тое, што беларуская банкаўская сістэма валодае добрым запасам трываласці, так і ў некаторых прадпрыемстваў ёсць рэсурсы.
Праўда, варта звярнуць увагу на тое, што адносна паспяховае становішча беларускай эканомікі шмат у чым тлумачыцца дзеяннямі ўрада і Нацыянальнага банка, якія запазычваюць сродкі за мяжой і расходуюць іх на падтрыманне стабільнасці фінансавага рынку. Затрачваючы прыкладна па 0, 5 млрд. USD
у месяц, Нацбанк фактычна фінансуе імпарт, попыт з боку насельніцтва і вытворчасць прадпрыемстваў. Такая падтрымка не можа працягвацца вечна, і адмова ад яе здольны прывесці да змены сітуацыі ў горшы бок спачатку ў эканоміцы РБ, а затым і ў яе банкаўскай сістэме.
Уладзімір ТАРАСАЎ
