Банкі павялічваюць крэдытны партфель за кошт рэсурсаў, прадастаўленых дзяржавай. Мінулы год у цэлым аказаўся ўдалым для беларускай банкаўскай сістэмы, нягледзячы на сур'ёзнае зніжэнне тэмпаў росту крэдытавання і аб'ёму атрыманай банкамі прыбытку апошнія месяцы года.
У лістападзе мінулага года рост актываў беларускай банкаўскай сістэмы практычна спыніўся, але ў снежні становішча нармалізавалася. Магчымасць для павелічэння аб'ёму аперацый банкам у канцы 2008 года прадаставіла ўрад, якое павялічыла капітал найбуйнейшых дзяржаўных банкаў у снежні прыкладна на 4 трлн. BYR. У выніку уласны капітал беларускіх банкаў за апошні месяц 2008 года вырас на 54% — да 11.415 млрд BYR.
Гэтак значныя грашовыя ўліванні дзяржавы ў банкаўскую сістэму ў снежні прывялі да таго, што асноўным інвестарам у сферы фінансаў па выніках 2008 года аказалася ўрад. Ўклады нерэзідэнтаў у банкаўскі капітал за мінулы год склалі 1.030,2 млрд BYR. З іх прыкладна шостую частку забяспечылі расійскія акцыянеры ААТ "Белгазпрамбанк", якія ўнеслі вясной 2008 года 75 млн USD у капітал банка.
Вяртанне да далярам.
У снежні мінулага года эканоміка краіны проста не здолела "пераварыць" грошы, выдзеленыя ўрадам, і яны збольшага вярнуліся да дзяржавы: патрабаванні камерцыйных банкаў да органам дзяржаўнага кіравання за апошні месяц 2008 года выраслі прыкладна ў 1, 5 разы — да 6.147,3 млрд BYR (на 2.160 млрд BYR). Пры гэтым патрабаванні да суб'ектам гаспадарання за месяц павялічыліся за ўсё на 1.396,1 млрд BYR — да 34.234,7 млрд BYR, а патрабаванні да банкаў — на 327,2 млрд BYR — да 1.899 млрд BYR.
У цэлым сума крэдытаў, выдадзеных беларускімі банкамі эканоміцы, вырасла ў 2008 годзе на 54, 5% — да 44.765,9 млрд BYR. Велічыня крэдытаў у нацыянальнай валюце паднялася на 71,2% — да 30.934,2 млрд BYR, а ў замежнай — на 26,8% — да 13.831,6 млрд BYR (у рублёвым эквіваленце).
Велічыня крэдытаў фізічным асобам вырасла ў мінулым годзе на 58% — да 12.588,4 млрд BYR, што аказалася крыху вышэй тэмпаў росту запазычанасці эканомікі ў цэлым. Аднак у снежні павелічэнне запазычанасці грамадзян РБ склала 2,5%, што апынулася істотна ніжэй тэмпаў росту ў цэлым па эканоміцы, роўных 3,9%. Такім чынам, зніжэнне аб'ёмаў крэдытавання з прычыны крызісу ў першую чаргу закранула фізічных асоб.
Дэпазіты сектараў эканомікі ў беларускіх банках за 2008 год павялічыліся на 30, 5% — да 26.205,7 млрд BYR, прычым дэпазіты грамадзян выраслі на 25,5% — да 13.262,2 млрд BYR. Такім чынам, насельніцтва ўсё яшчэ застаецца асноўнай крыніцай рэсурсаў для банкаўскай сістэмы краіны, хоць яго ролю некалькі паменшылася. Пры гэтым у снежні адбылося скарачэнне сукупных укладаў грамадзян (у рублях і валюце) у абсалютным выражэнні — на 47,6 млрд BYR.
Пры гэтым дэпазіты насельніцтва ў беларускіх рублях за апошні месяц мінулага года абваліліся на 941,1 млрд BYR — да 7.731,4 млрд BYR. Але фундатары не вывелі ўсе грошы з банкаўскай сістэмы, а большую частку іх перавялі на валютныя дэпазіты, сума якіх вырасла ў снежні на 893,5 млрд BYR — да 5.530,8 млрд BYR (у рублёвым эквіваленце). Такім чынам, многія беларускія грамадзяне ўсё ж здолелі выратаваць свае сродкі ад дэвальвацыі.
Суб'екты гаспадарання апынуліся не гэтак удачлівымі і не змаглі своечасова перавесці рублёвыя зберажэнні ў валютныя. Больш таго, велічыня размешчаных у банках рублёвых сродкаў суб'ектаў гаспадарання ў снежні мінулага года нават ўзрасла на 2.693,3 млрд BYR — да 7.964,6 млрд BYR. Зрэшты, да гэтага, па-відаць, прывялі меры ўрада і Нацбанка РБ, накіраваныя на зніжэнне магчымасцяў прадпрыемстваў па набыцці замежнай валюты і продаж наяўных у суб'ектаў гаспадарання валютных сродкаў за беларускія рублі.
Валютныя дэпазіты суб'ектаў гаспадарання ў снежні таксама выраслі, але ўсяго на 57,8 млрд BYR — да 4.487,1 млрд BYR.
Ў пошуку рэсурсаў.
Можна адзначыць, што ў снежні сума прыросту дэпазітаў прадпрыемстваў апынулася нашмат вышэй павелічэння іх крэдытнай запазычанасці. Гэта паказвае на тое, што попыт на крэдыты з боку эканомікі зніжаецца.
Такая тэндэнцыя некалькі паменшыць праблемы, звязаныя з скарачэннем крыніц папаўнення рэсурснай базы беларускіх банкаў. Выдзеленых урадам РБ 4 трлн. BYR хопіць на 2-3 месяцы. Іншыя крыніцы папаўнення рэсурсаў знаходзяцца пад пытаннем.
Дэфіцыт сродкаў можа прывесці да істотнага скарачэння тэмпаў росту крэдытавання банкамі эканомікі ў 2009 годзе. Як паведаміў намеснік старшыні праўлення Нацыянальнага банка Беларусі Мікалай Лузгін 16 студзеня на 60-м пасяджэнні Рэспубліканскага клуба дырэктараў, аб'ём крэдытнага партфеля беларускіх банкаў па ўзгадненні з Міжнародным валютным фондам у 2009 годзе можа павялічыцца на 12%. Гэта ў 4, 5 разы ніжэй выніку 2008 года.
У прыватнасці, можна чакаць, што па выніках студзеня 2009 года сума рублёвых дэпазітаў фізічных асоб у беларускіх банках знізіцца ў яшчэ большай ступені, чым у снежні, а валютных дэпазітаў — значна ўзрасце. Але ў суме змяненне можа апынуцца амаль нулявым, і такое становішча можа захавацца на працягу ўсяго года, так як даходы насельніцтва ў доларавым выражэнні падаюць, а крызіс наогул не спрыяе стварэнню назапашванняў.
Пры гэтым як фізічныя, так і юрыдычныя асобы, уражаныя дэвальвацыяй, будуць старацца рабіць зберажэнні ў замежнай валюце, у сувязі з чым рэсурсная база банкаў будзе ўсё ў большай ступені фармавацца з валютных сродкаў.
Аднак фінансавай сістэме Беларусі поўная далярызацыя, зразумела, не пагражае. Унутраныя разлікі і гандаль з фізічнымі асобамі ў нас ажыццяўляюцца ў беларускіх рублях, таму яны патрэбныя як прадпрыемствам, так і грамадзянам краіны.
Частка валюты, атрыманай у выглядзе дэпазітных узносаў або крэдытаў з-за мяжы, банкі вымушаныя будуць прадаць Нацыянальнаму банку, які зможа такім спосабам папоўніць свае золатавалютныя рэзервы. То ёсць некаторы колькасць той валюты, якую Нацбанк цяпер прадае на ўнутраным рынку, вернецца да яго.
Працэс даларызацыі рэсурснай базы беларускіх банкаў складана ацаніць адназначна. З аднаго боку, скароцяцца рызыкі ўзнікнення нестабільнасці, звязаныя з магчымым попытам на валюту з боку насельніцтва, так як канвертацыя рублёвых укладаў грамадзян РБ у валютныя праз некаторы час будзе практычна ажыццёўлена. Аднак, з іншага боку, узрастаюць рызыкі, звязаныя з ростам знешняга доўгу Беларусі. У прыватнасці, крэдыт МВФ праз некаторы час прыйдзецца вяртаць, то ёсць краіне трэба будзе дзе-то адшукваць валюту.
Таму сказаць, што ў выніку атрымання крэдыту МВФ беларуская банкаўская сістэма стала ўстойлівей, нельга. Фактычна змяніўся толькі характар рызык і яны перанесены на іншы перыяд.
Прыбытак скарачаецца, але праблемных крэдытаў няшмат.
Праблемы з прыцягненнем рэсурсаў, якія ўзніклі ў канцы мінулага года, негатыўна адбіліся на даходах і прыбытку банкаў.
Даходы беларускай банкаўскай сістэмы за 11 месяцаў 2008 года склалі 6.803,6 млрд BYR, а прыбытак — 766,5 млрд BYR, што вышэй значэнняў дадзеных параметраў за аналагічны перыяд 2007 года на 51,8 і 38,6% адпаведна.
У той жа час у канцы 2008 года тэмпы росту дадзеных паказчыкаў прыкметна пагоршыліся. Так, у лістападзе прыбытак беларускіх банкаў склала 54,6 млрд BYR, скараціўшыся на 29,2% у параўнанні з кастрычнікам 2008 года і на 67% у параўнанні з лістападам 2007 года. У снежні мінулага года банкі наогул атрымалі страты ў памеры 36,7 млрд BYR. Тым не менш па выніках 2008 года велічыня прыбытку вырасла на 21,2%.
Найбольшую частку даходаў банкаў за 11 месяцаў 2008 года склалі працэнтныя даходы — 62,3%, доля якіх знізілася з 64,4% па выніках студзеня — лістапада 2007 года. Камісійныя даходы за 11 месяцаў 2008 года апынуліся на другім месцы па велічыні. Іх доля склала 19,6% супраць 21,2% па выніках аналагічнага перыяду 2007 года. Значна — да 13,1 з 9,1% адпаведна ўзрасла доля іншых банкаўскіх даходаў, што тлумачыцца павелічэннем аб'ёмаў аперацый на валютным рынку. Іншыя аперацыйныя даходы за 11 месяцаў 2008 года склалі 1,2% у агульнай суме даходаў (1,4% за студзень — лістапад 2007 года), змяненне рэзерву знізілася да 3,6 з 3,9%, а паступленні па раней спісаным даўгах склалі 0,16% супраць 0,05% адпаведна.
Дынаміка складнікаў выдаткаў банкаў апынулася некалькі іншай. Доля працэнтных расходаў не зменшылася, а вырасла да 46,5% за студзень — лістапад 2008 года з 45,4% па выніках аналагічнага перыяду 2007 года. Гэта адлюстроўвае павелічэнне выдаткаў банкаў на прыцягненне рэсурсаў. Вырасла і доля іншых банкаўскіх расходаў — да 7,2 з 4,1% адпаведна. Скараціліся долі камісійных выдаткаў — з 3, 5 да 3, 4%, іншых аперацыйных выдаткаў — з 39,9 да 36, 1%, а таксама адлічэнняў у рэзервы — з 7,1 да 6,8%. Доля даўгоў, спісаных з балансу, склала 0,01% супраць 0,003% за 11 месяцаў 2007 года.
Масавых неплацяжоў па крэдытах, якія маюць месца ў некаторых іншых краінах, у Беларусі не назіраецца. Велічыня праблемных крэдытаў, выдадзеных у нацыянальнай валюце, за 11 месяцаў 2008 года вырасла на 68%, але засталася даволі нязначнай — 161,4 млрд BYR. Праўда, практычна ўвесь прырост адбыўся ўсяго за 2 месяцы — кастрычнік і лістапад.
Праблемныя крэдыты ў замежнай валюце выраслі за 11 месяцаў 2008 года на 63% — да 57,7 млрд BYR (у рублёвым эквіваленце). Рэзкага росту дадзенага параметру ў канцы года не адбылося.
У цэлым вынікі працы банкаўскай сістэмы Беларусі ў 2008 годзе здаюцца даволі добрымі, асабліва на фоне сусветнага фінансавага крызісу. Але фактычна ў Беларусі адбываюцца тыя ж працэсы, што і за мяжой, толькі ў некалькі саслабленай форме і са спазненнем. Аб'ёмы банкаўскіх рэсурсаў і актыўных аперацый банкаў падаюць. Унёсшы сродкі ў дзяржаўныя банкі ў снежні мінулага года, урад Беларусі аказала падтрымку беларускай банкаўскай сістэме, аналагічную антыкрызісным праграмах падтрымкі, рэалізаваным у іншых краінах. Толькі ў нас гэта называлася інакш.
Уладзімір ТАРАСАЎ
