Сума пратэрмінаваных пралангаваных крэдытаў у беларускіх банкаў за I квартал бягучага года практычна падвоілася, аднак банкі сфармавалі адэкватныя рэзервы і павялічылі даходы і
прыбытак.
Сусветны фінансавы крызіс, ладна потрепавший банкаўскія сістэмы многіх краін свету, амаль не закрануў банкі Беларусі — не лічыць жа крызісам часовае спыненне прадастаўлення крэдытаў некаторымі банкамі і рост ставак па прадастаўляюцца імі сродкаў. Тым не менш патэнцыйная магчымасць узнікнення праблем пакуль захоўваецца, і звязана яна з так званай другой хваляй крызісу, якая, па меншай меры, у Расеі, чакаецца ўжо восенню бягучага года.
Яе яшчэ ў сакавіку прадказаў міністр фінансаў РФ Аляксей Кудрын, які палічыў, што ў банкаў могуць узнікнуць складанасці з прычыны росту праблем па вяртанню крэдытаў прадпрыемствамі рэальнага сектара. Па думку першага намесніка старшыні Цэнтрабанка Аляксея Улюкаева, да канца 2009 года сума пратэрмінаваных крэдытаў дасягне 10% ад крэдытнага партфеля банкаў. Незалежныя эксперты чакаюць больш высокіх лічбаў, адзначаючы, зрэшты, што ў выпадку прыняцця ўрадам своечасовых мер яны могуць быць і ніжэй.
Рост запасаў замест падзення ВУП
Рост аб'ёму праблемных крэдытаў магчымы і ў Беларусі, хоць стан яе эканомікі, мяркуючы па шэрагу параметраў, здаецца нашмат лепш, чым у Расеі. ВУП расце, падзенне аб'ёмаў вытворчасці істотна ніжэй, чым у РФ. Аднак дадзеныя параметры некалькі недакладна характарызуюць становішча спраў у Беларусі. Справа ў тым, што пазбегнуць спаду ВУП краіне ўдалося за кошт працы прадпрыемстваў на часткі склад. Запасы гатовай прадукцыі ў прамысловасці на канец I квартала 2009 года дасягнулі 6,9 трлн. BYR, што склала 91,8% ад сярэднямесячнага аб'ёму вытворчасці супраць 52,9% на аналагічную дату 2008 года. Калі б гэтага не адбылося, то ў нас ВУП таксама істотна знізіўся б.
То бок, калі беларускія прадпрыемствы паступілі б так жа, як замежныя, і адмовіліся ад вытворчасці прадукцыі на склад у аб'ёмах, якія перавышаюць узровень мінулага года, то ў нашай краіне ў I квартале бягучага года было выраблена прадукцыі прыкладна на 3 трлн. BYR менш у параўнанні з аналагічным перыядам мінулага года.
Адпаведна, скараціўся б і беларускі ВУП. Калі выказаць здагадку існаванне лінейнай залежнасці паміж ВУП і выручкай, то аб'ём прадукцыі ў памеры 3 трлн. BYR цяпер адпавядае 5-6% ВУП. Такім чынам, можна лічыць, што калі б беларускія прадпрыемствы не павялічвалі аб'ёмы складскіх запасаў, то ВУП краіны за I квартал не вырас бы на 1,1%, а знізіўся прыкладна на 4-5%.
Гэта, вядома, вельмі прыблізная ацэнка, так як яна не ўлічвае розніцы ва ўклад у ВУП розных вытворчасцяў, але дазваляе хоць як-то супаставіць стан эканомікі Беларусі з становішчам спраў у іншых краінах. У Расіі спад ВУП за I квартал бягучага года склаў каля 7%, такім чынам, па дадзеным параметры сітуацыя ў Беларусі ўсё ж лепш — прыкладна ў 1,5 разы.
Але калі выказаць здагадку, што ў нашай краіне падзеі будуць развівацца па расейскім сцэнары, то да канца года можна чакаць павелічэння дрэнных пазык у крэдытным партфелі беларускіх банкаў прыкладна да 6-7%.
У цяперашні час, па дадзеных Нацыянальнага банка на 1 красавіка, сумарная пралангаваныя і пратэрмінаваная банкаўская запазычанасць кліентаў і банкаў па крэдытах і іншых актыўных аперацыях ў Беларусі склала 586,3 млрд BYR, гэта значыць 1,05% ад усёй запазычанасці кліентаў і банкаў. З пачатку года гэтая велічыня ўзрасла практычна ў 2 разы. Калі такія тэмпы росту (падваенне кожны квартал) дадзенай запазычанасці захаваюцца, то мы атрымаем да канца года 8% дрэнных крэдытаў, што прыкладна адпавядае ацэнцы іх велічыні, зробленай вышэй.
Але, вядома, гэтага можа і не адбыцца, калі стан эканомікі Беларусі пачне паляпшацца ці ж урад Беларусі, як гэта збіраецца зрабіць урад Расіі, возьме на сябе частку
пазыковай цяжару прадпрыемстваў.
Зусім непад'ёмнай нашу даўгоў назваць нельга. Па абсалютнай велічыні 8% дрэнных крэдытаў роўныя прыкладна 4,5 трлн. BYR. Гэта толькі каля 40% ад уласнага капіталу беларускіх камерцыйных банкаў,
які дасягнуў на 1 красавіка 12,4 трлн. BYR.
Такім чынам, нават калі выказаць здагадку, што ўсе дрэнныя крэдыты прыйдзецца кампенсаваць за кошт банкаўскага капіталу, то гэта хоць і прывядзе да значнай страты ўласных сродкаў банкаў, але захавае іх цалкам працаздольнымі. Да таго ж да такой страты капіталу справа дакладна не дойдзе, так як банкі па меры росту дрэнных крэдытаў імкліва нарошчваюць і рэзервы па ім. Адлічэнні ў рэзервы, зробленыя беларускімі банкамі за I квартал бягучага года, склалі 458,7 млрд BYR, павялічыўшыся з пачатку года ў 1,9 разы. Гэтыя адлічэнні пакрываюць 78% дрэнных даўгоў.
Можна чакаць, што і ўрад не застанецца іншым назіральнікам ператварэння прадпрыемстваў у банкрутаў, падтрымліваючы іх за кошт бюджэтных сродкаў. Прыкладам можна лічыць рашэнне аказаць дапамогу аўтамабільным гігантам Беларусі — МАЗу і БелАЗу — у памеры 550 млрд BYR. Верагодна, немалая частка гэтай сумы пойдзе на разлікі прадпрыемстваў па наяўных у іх запазычанасцях перад банкамі. Аналагічная падтрымка з бюджэту можа быць аказана і іншым беларускім прадпрыемствам, што здыме частку нагрузкі па іх фінансаванні з банкаўскай сістэмы.
Таму верагоднасць наступлення ў Беларусі банкаўскага крызісу ў бягучым годзе можна лічыць нізкай. Праўда, гледзячы што лічыць крызісам. Усё-ткі шматразовы рост дрэнных даўгоў, нават калі іх не спісваць за кошт банкаўскага капіталу, а ўрэгуляваць з дапамогай рэзерваў і падтрымкі дзяржавы, здольны аказаць негатыўны ўплыў на ліквіднасць, даходы і прыбытак у многіх банкаў, што наўрад ці можна лічыць нармальным становішчам спраў. Падобныя праблемы могуць паўстаць, але яны не павінны прывесці да банкруцтва банкаў, як гэта чакаецца ў Расеі.
Актывы пачалі зніжацца
Пакуль асаблівых праблем у дзейнасці беларускіх банкаў, звязаных з невяртаннем крэдытаў прадпрыемствамі, не назіраецца, хоць і зусім заможнымі вынікі работы банкаў за I квартал 2009 года па шэрагу параметраў не назавеш. Актывы беларускіх банкаў у I квартале павялічыліся на 8,4% — да 68,7 трлн. BYR — супраць росту на 10, 5% па выніках I квартала мінулага года. Аднак у сакавіку бягучага года яны знізіліся на 340 млрд BYR. Гэта крыху ніжэй скарачэння актываў, які адбыўся ў самы пік фінансавага крызісу ў лістападзе 2008 года.
Пры гэтым патрабаванні банкаў да эканомікі ў сакавіку ўзраслі на 775,8 млрд BYR (з 52.037,8 млрд. да 52.813,6 млрд BYR).
У найбольшай ступені павялічыліся патрабаванні да суб'ектаў гаспадарання — на 687,1 млрд BYR (да 39.030,1 млрд BYR). Патрабаванні да фізічным асобам узраслі ўсяго на 88,7 млрд BYR і дасягнулі
13.783,5 млрд BYR. Па параўнанні з сакавіком 2008 года тэмпы росту дадзеных параметраў ўпалі прыкладна ў 2,5 і 3,5 разу адпаведна. Гэтак значнае зніжэнне прыросту аб'ёмаў крэдытавання
тлумачыцца, па-відаць, узмацненнем жорсткасці умоў прадастаўлення банкамі крэдытаў і ростам ставак па ім.
Скарачэнне актываў у цэлым тлумачыцца галоўным чынам зніжэннем патрабаванняў да нерэзідэнтам РБ на 846,8 млрд BYR — да 3.796,4 млрд BYR. Не выключана, што беларускія банкі проста вярнулі частка сродкаў, якія раней былі выведзеныя за мяжу, або скарацілі аб'ёмы крэдытавання імпарцёраў беларускай прадукцыі ў іншых краінах з прычыны зніжэння попыту на яе за мяжой.
Апошняя прычына найбольш верагодная. Такім чынам, можна выказаць здагадку, што зніжэнне актываў беларускіх банкаў у сакавіку бягучага года тлумачыцца, галоўным чынам, пагаршэннем умоў для экспарту
беларускіх тавараў за мяжу.
З пасівамі справы таксама ідуць не зусім добра. У сакавіку прырост рэсурсаў прадпрыемстваў і насельніцтва ў банкаўскай сістэме застаўся на нізкім узроўні. Сродкі суб'ектаў гаспадарання за гэты месяц
павялічыліся за ўсё на 0,4% (да 12.728 млрд BYR), а сродкі фізічных асоб — на 1% (да 15.199,2 млрд BYR).
Прыбытак вырасла зноў
Зніжэнне велічыні актываў у сакавіку не перашкодзіла банкам нарасціць аб'ёмы атрыманай балансавага прыбытку. За месяц яна склала 93,6 млрд BYR, павялічыўшыся ў параўнанні з лютым бягучага года на 15,3%, а ў параўнанні з сакавіком мінулага года — на 55%. У цэлым за I квартал 2009 года прыбытак банкаў вырасла ў 2 разы ў параўнанні з I кварталам 2008 года і дасягнула 337,8 млрд BYR. Даходы за той жа перыяд падняліся ў 2,1 разы — да 3.367 млрд BYR. Рост прыбытку і даходаў павялічвае запас трываласці банкаў РБ, што, магчыма, спатрэбіцца ім ужо ў бліжэйшай перспектыве, так як фінансавы стан рэальнага сектара Беларусі працягвае пагаршацца.
Прыбытак ад рэалізацыі прадукцыі беларускіх прадпрыемстваў, па дадзеных статыстыкі, за студзень — люты 2009 года склала 1,7 трлн. BYR, што апынулася на 45, 1% менш у параўнанні з аналагічным перыядам 2008 года. У лютым прыбытак звалілася на 25,3% у адносінах да студзеня — да 745,6 млрд BYR. Пры гэтым сума чыстай страты стратных арганізацый у студзені — лютым вырасла ў 5 разоў у параўнанні з стратамі за першыя 2 месяцы 2008 года і дасягнула 803,4 млрд BYR. Дзякуючы росту даходаў і прыбытку беларускіх банкаў на фоне скарачэння гэтых параметраў у рэальным сектары сфера фінансаў зараз пачынае гуляць у эканоміцы Беларусі значна больш прыкметную ролю, чым у 2008 годзе. Гэта даволі нечаканы вынік крызісу, які, зрэшты, яшчэ не скончыўся.
Уладзімір ТАРАСАЎ
