У апошнія два-тры гады паміж беларускімі банкамі і насельніцтвам намеціўся істотны прагрэс у супрацоўніцтве. Прычым, у адрозненне ад 90-х гг., калі ва ўмовах гіперінфляцыі і працэнтных ставак, вымяраных дзесяткамі і сотнямі адсоткаў, фізічныя асобы разглядаліся банкамі ў асноўным як другарадныя донары рэсурснай базы і несур'ёзныя кліенты па іншым аперацыях, а грамадзяне ставіліся да банкаў з вядомай падазронасцю і не рызыкавалі надоўга давяраць ім свае кроўна заробленыя рублі, сёння іх адносіны сталі значна шматстайныя.
Банкі пачалі праяўляць жывы інтарэс не толькі да прыцягнення зберажэнняў грамадзян, якія, у сутнасці, сталі асноўнай крыніцай папаўнення рэсурснай базы ўнутры краіны, але і да прадастаўлення ім крэдытаў. Са свайго боку, многія беларускія грамадзяне ва ўмовах стабільна растуць даходаў пачалі ўсё часцей набываць больш дарагія тавары, на куплю якіх раней не вырашаліся. У тым ліку карыстаючыся крэдытамі банкаў.
Паводле даных банкаўскай статыстыкі, за 11 месяцаў 2005 г. пры агульным прыросце грашовых сродкаў на рахунках у банках на 34%. агульны аб'ём прадастаўленых ім крэдытаў вырас на 62,5%, а непасрэдна спажывецкага крэдытавання — амаль на 80%.
З іншага боку, нягледзячы на тое, што спажывецкае крэдытаванне фізічных асоб з'яўляецца досыць прыбытковым і практычна безрисковым (як паказала банкаўская практыка апошніх гадоў, беларускія грамадзяне паказалі сябе выключна прыстойнымі плацельшчыкамі па крэдытах), далёка не ўсе беларускія банкі апынуліся гатовыя да такога развіцця падзей.
Па стане на 1 снежня толькі 15 з 31 дзейнага банка прыцягвалі ўклады насельніцтва, яны ж у асноўным займаюцца і выдачай спажывецкіх крэдытаў. Выключэнне складае РРБ-банк, які, не маючы ліцэнзіі на прыцягненне ўкладаў, актыўна займаўся крэдытаваннем фізічных асоб за кошт уласных сродкаў. Аналагічным чынам, але ў значна меншых аб'ёмах, крэдытаванне фізічных асоб, якія ажыццяўлялі таксама Абсалютбанк і СОМБелбанк.
Прычыны пасіўнасці амаль палову банкаў цалкам зразумелыя. Па-першае, дробныя банкі не маюць ліцэнзіі на прыцягненне грашовых сродкаў грамадзян і іх рэсурсная база вельмі абмежаваная. Па-другое, зберажэнні грамадзян — гэта даволі дарагі рэсурс для банкаў, паколькі, у адпаведнасці з указаннямі Нацыянальнага банка, яны не маюць права прыцягваць іх па стаўках ніжэй за стаўкі рэфінансавання, а такім чынам, крэдыты з гэтых рэсурсаў таксама даволі дарогі. Не кожны банк здольны іх эфектыўна размясціць. Асабліва калі ён мае невялікі кліентурай.
Безумоўнымі лідэрамі ў працэсе прыцягнення грашовых зберажэнняў грамадзян і прадастаўлення ім крэдытаў з'яўляюцца буйныя банкі, якія валодаюць шырокай сеткай філіялаў, аддзяленняў і разлікова-касавых цэнтраў. У першую чаргу, гэта цяперашнія або былыя дзяржбанкі — першыя пяць у прыведзенай ніжэй табліцы і Прыёрбанк.
Далей ідуць тры моцных "серадняка" (з 7-га па 9-е месца ў табліцы), якія адрозніваюцца высокім дынамізмам ў сферы крэдытавання і пэўнай спецыялізацыяй па відах якія прадстаўляюцца спажывецкіх крэдытаў. Белгазпрамбанк, напрыклад, у якасці такой спецыялізацыі аддае перавагу сёння аўтакрэдытаванне.
І, нарэшце, група яшчэ з 6 банкаў, якія вельмі актыўныя ў прыцягненні ўкладаў ад насельніцтва, але досыць сціплыя ў яго крэдытаванні.
Зрэшты, гэтым грашаць і буйныя банкі з першай шасцёркі. Напрыклад, крэдыты фізічным асобам у Белаграпрамбанка складаюць усяго толькі 5,4% ад сумы прыцягнутых ім сродкаў насельніцтва. У Знешэканамбанка гэты паказчык складае 13,8%, у Белпрамбудбанку — 17,4%. Вылучаецца ў гэтым плане "Прыёрбанк", які не толькі пракрэдытаваў фізічных асоб на ўсе прыцягнутыя ім ад іх сродкі, але і дадаў свае сродкі.
У цэлым жа толькі 5 з 15 банкаў — Беларусбанк, Пріорбанк, Белгазпрамбанк, Міжгандльбанк і Парытэтбанк — маюць удзельная вага выдадзеных крэдытаў фізічным асобам па адносінах да прыцягнутых ад іх сродках вышэй сярэдняга (59,9%) па банкаўскай сістэме.
Таму, канстатуючы цалкам адчувальны прырост аб'ёмаў спажывецкага крэдытавання ў апошнія гады і асабліва ў бягучым годзе, варта ўсё ж адзначыць, што ён мог быць больш значным. Для гэтага неабходна, па-першае, больш шырокае ўдзел усіх беларускіх банкаў у гэтым працэсе, перш за ўсе тых, якія маюць развітую філіяльную сетку. Напрыклад, Белаграпрамбанк або Белпрамбудбанк. Зразумела, што яны спецыялізуюцца на крэдытаванні пэўнага кола юрыдычных асоб, але, улічваючы аб'ём прыцягнення імі сродкаў ад насельніцтва, яны маглі б больш актыўна развіваць і спажывецкае крэдытаванне.
Па-другое, развіццё гэтага сегмента рынку банкаўскіх паслуг у пэўнай меры стрымліваюць і пакуль яшчэ высокія ўзроўні працэнтных ставак на беларускім фінансавым рынку. Усё-ткі 16-18% гадавых у беларускіх рублях пры стабільным абменным курсе — гэта зашмат. Таму, улічваючы тэмп зніжэння інфляцыі, Нацыянальнаму банку ўсё ж варта было б больш смела ісці на зніжэнне стаўкі рэфінансавання.
І, у-трэцяе, самім банкам не перашкаджала б некалькі разнастаіць формы і спосабы спажывецкага крэдытавання, а таксама максімальна спрасціць працэдуру іх атрымання. Напрыклад, Ашчадны Банк Расіі прапануе сёння расейцам 15 розных відаў спажывецкіх крэдытаў. Нашы банкі — у лепшым выпадку 4-5 відаў.
Тэндэнцыя да эканамічнай стабільнасці апошніх гадоў таксама гуляе ў гэтым працэсе немалаважную ролю. Таму ёсць надзея, што працэс дзелавога супрацоўніцтва паміж грамадзянамі і банкамі Беларусі будзе развівацца добрымі тэмпамі і да ўзаемнай выгадзе.
Валерый ДАШКЕВІЧ
№49 (684) - 19-26 снежня 2005
