Надзейнасць і прастата выкарыстання дарожных чэкаў спрыялі росту іх папулярнасці ва ўсім свеце, якая не зніжаецца, нягледзячы на масавае ўкараненне ў нашу жыццё пластыкавых картак. Бо галоўнымі вартасцямі чэкаў з'яўляюцца не толькі надзейнасць і бяспеку захоўвання грашовых сродкаў, але таксама прастата і зручнасць ўсіх аперацый з імі.
Першы ў свеце дарожны чэк быў створаны ў 1891 годзе супрацоўнікам кампаніі American Express Марселусом Бэры. Стваральнік дарожнага чэка выкарыстаў вельмі арыгінальнае рашэнне — сапраўднасць чэка сталі вызначаць шляхам параўнання двух подпісаў, проставленных кліентам у розны час. Першая павінна прастаўляцца уладальнікам на дарожным чэку ў момант яго пакупкі, другая — у момант яго прад'яўлення да аплаты. Калі подпісы досыць падобныя, аплата чэка гарантаваная.
Сёння найбольш распаўсюджанымі дарожнымі чэкамі з'яўляюцца чэкі найбуйнейшых сусветных плацежных сістэм — гэта чэкі American Express, VISA і Тһомаѕ Cook/Master Card. Аб надзейнасці і аператыўнасці працы гэтых сістэм добра вядома па пластыкавых картках, і дарожныя чэкі ў поўнай меры адказваюць самым высокім крытэрам плацежаздольнасці і надзейнасці.
Па сутнасці, дарожныя чэкі — гэта плацежны дакумент, які ўяўляе сабой грашовае абавязацельства кампаніі-эмітэнта выплаціць пазначаную ў чэку суму ўладальніку, ўзор подпісы якога прастаўлены на чэку ў момант яго продажу. То бок, гэта практычна тыя ж грошы, але імі не можа скарыстацца ніхто іншы, акрамя ўладальніка чэка, так як пры прад'яўленні чэка да аплаце або пры яго атрымання наяўных спатрэбіцца паставіць другую свой подпіс, а таксама прад'явіць пашпарт.
А прад'явіць чэкі да аплаты або абнаявіць іх за мяжой не складае праблем. Толькі ў American Express больш за 1.800 офісаў па атрымання наяўных чэкаў ва ўсім свеце. Чэкі прымаюцца да аплаты ў шматлікіх крамах, гасцініцах, рэстаранах і г. д., прычым часам імі нават зручней расплаціцца, чым карткай, напрыклад неэмбоссированной, для якой, магчыма, не будзе спецыяльнага тэрмінала.
Першы асноўны вывад, які можна зрабіць з усяго вышэйсказанага, — чэкі патрэбныя ў асноўным тым, хто выязджае за межы Беларусі, бо ў Беларусі іх да аплаце ў рознічным гандлі не прымаюць. Як правіла, чэкамі карыстаюцца сёння грамадзяне, якія вывозяць за мяжу значную суму грошай, напрыклад, для набыцця аўтамабіля або пры выездзе на пастаяннае месца жыхарства за мяжу. Акрамя таго, некаторыя амбасады пры выдачы віз патрабуюць пацвердзіць наяўнасць пэўнай сумы грашовых сродкаў, неабходных для пражывання ў чужой краіне з улікам працягласці знаходжання. Вельмі часта для гэтага просяць прад'явіць дарожныя чэкі на неабходную суму.
Вядома, у тых, хто з'яўляецца ўладальнікам пластыкавай карткі, якая належыць да адной з сусветных плацежных сістэм, да таго ж карткі высокага класа, такія праблемы пры выездзе не ўзнікаюць. Але такая картка патрабуе не толькі часу на адкрыццё рахунку, але і значных грошай. Так, за абслугоўванне карткі банк бярэ пэўную суму, акрамя таго, пры адкрыцці патрабуецца ўнесці абавязковы страхавы дэпазіт, які часам бывае даволі значным.
Дарожныя чэкі пазбаўленыя гэтых недахопаў. Іх набыццё не нашмат складаней куплі валюты, а камісія ў беларускіх банках пры куплі чэкаў American Express складае ад 0, 5 да 1% ад сумы, на якую набываюцца чэкі, але, як правіла, не менш вызначанай сумы — ад 2 да 5 USD.
Беларускія банкі прадаюць у асноўным менавіта чэкі American Express, радзей — чэкі Thomas Cook (напрыклад, Белзнешэканомбанк).
Міжнародныя аплатныя сістэмы выпускаюць чэкі, намінаваныя ў 12 асноўных сусветных валютах. У беларускіх банках часцей за ўсё можна купіць чэкі у доларах і еўра.
Банкі прадаюць чэкі наміналам 50, 100, 500 і 1.000 USD або EUR. Прычым, як правіла, можна купіць чэкі за валюту, выдатную ад валюты наміналу, і нават за беларускія рублі. Праўда, камісія можа быць рознай для гэтых выпадкаў.
Аб тым, як купіць чэкі American Express, нам распавялі ў Белгазпрамбанку. Як падкрэслілі супрацоўнікі банка, купіць дарожныя чэкі можна ў любым філіяле банка і не мае значэння, у якім, — аплату і аднаўленне чэкаў забяспечвае не банк, а кампанія American Express.
Схема набыцця дарожных чэкаў простая — дастаткова ўнесці грошы ў касу банка. Зрэшты, можна набыць іх і безнаяўным шляхам — за кошт сродкаў, якія ёсць на бягучым (ўкладным) рахунку фізічнай асобы, альбо сродкаў, якія знаходзяцца на бягучым (спецыяльным) рахунку юрыдычнай асобы. У выпадку набыцця чэка юрыдычнай асобай атрымальнікам дарожнага чэка можа з'яўляецца толькі фізічная асоба — прадстаўнік юрыдычнай асобы (па даверанасці).
Пры атрыманні чэка набытчык ставіць на чэку ва ўстаноўленым месцы свой подпіс. Пры набыцці дарожных чэкаў пры сабе неабходна мець пашпарт. Камісія Белгазпрамбанка складае 0,9% ад агульнай сумы.
Акрамя таго, чэкі American Express могуць быць пасланыя за мяжу адной з вядомых кур'ерскіх службаў (DHL, UPS, FedEx), пры ўмове іх правільнага афармлення для перадачы трэцяй асобе (неабходна паставіць другую подпіс і перадаткавае надпіс).
Варта мець на ўвазе, што ў адпаведнасці з беларускім заканадаўствам, фізічнай асобе, які купляў чэкі на суму звыш 2.000 мінімальных заработных плат, неабходна будзе прадставіць дэкларацыю аб даходах з падатковай інспекцыі. Вывозіць чэкі за межы Беларусі можна без абмежавання сумы. Аднак іх неабходна ўносіць у мытную дэкларацыю.
Каб абнаявіць за мяжой набытыя ў Беларусі чэкі, прасцей за ўсё звярнуцца ў офіс кампаніі-эмітэнта. Лепш загадзя даведацца ў банку, дзе вы куплялі чэкі, адрасы і тэлефоны офісаў у той краіне, куды вы збіраецеся выязджаць. Акрамя спецыялізаваных кропак, абнаявіць дарожныя чэкі можна практычна ў любым буйным (і не толькі) замежным банку. Прычым вельмі часта абнаявіць чэк можна без усякай камісіі. Як ужо адзначалася, чэкамі можна проста расплаціцца, як грашыма, у крамах, рэстаранах, сэрвісных кампаніях, гатэлях і г. д., атрымаўшы здачу наяўнымі. Камісія пры гэтым таксама не спаганяецца.
Падчас аплаты або абмену чэка ў прысутнасці касіра ў верхняй частцы чэка ставіцца другая (кантрольная) подпіс (першая подпіс ўладальніка чэка прастаўляецца падчас пакупкі). Касір ўважліва звярае кантрольную подпіс з першай. Звычайна касір таксама патрабуе прад'явіць пашпарт або іншы дакумент.
Калі ў яго ўзнікнуць сумненні, то ён можа папрасіць ўладальніка распісацца яшчэ раз на адваротным баку чэка. Калі сумневы засталіся, касір можа папрасіць квітанцыю аб продажы чэкаў, каб зверыць подпіс там і на чэку. Таксама касір можа па тэлефоне даведацца, ці не лічыцца ці нумар чэка ў “стоп-лісце, то есць не быў нумар заяўлены як згублены або скрадзены.
Усё гэта, вядома ж, можа здарыцца, але уласны вопыт аднаго з аўтараў кажа аб тым, што працэс аплаты або атрымання наяўных дарожных чэкаў за мяжой на самай справе вельмі просты і хуткі.
Што тычыцца магчымай страты або крадзяжу чэка, то пакупніка чэкаў неабходна памятаць некаторыя асноўныя правілы іх захоўвання, якія звычайна ў абавязковым парадку выкладаюцца пры іх куплі.
Па-першае, ні ў якім выпадку нельга ставіць другую подпіс на чэку да таго, як вы вырашылі ім скарыстацца. Па-другое, рэкамендуецца перапісаць нумары чэкаў куды-небудзь у нататнік. Па-трэцяе, пажадана захоўваць квітанцыю аб куплі чэкаў, прычым квітанцыю і спіс нумароў чэкаў трэба захоўваць асобна ад саміх чэкаў.
Калі набытчык страціў чэкі або іх у яго скралі, ён павінен як мага хутчэй звярнуцца альбо ў бліжэйшы офіс кампаніі-эмітэнта, альбо ў банк, дзе ён набываў чэк. Чэку прысвойваецца статус “згублены, нумары заносяцца ў “стоп-ліст, і далей набытчык чэка не нясе адказнасці за далейшыя аперацыі з імі.
Калі кліент выконваў пагадненне аб куплі, адразу ж пасля выяўлення прапажы паведаміў Цэнтр кампенсацыі American Express і паведаміў нумары згубленых чэкаў, ён абавязкова атрымае кампенсацыю.
Але нават калі кліент страціў нумары сваіх чэкаў, American Express можа аднавіць чэкі па дадзеных, якія кліент пакідае ў банку пры іх куплі. Праўда, у гэтым выпадку працэдура аднаўлення часам можа заняць больш за 24 гадзін.
Яшчэ адно станоўчае ўласцівасць дарожных чэкаў складаецца ў тым, што яны з'яўляюцца бестэрміновымі. Таму калі вы не выкарыстоўвалі ўсе набытыя чэкі, іх можна пакінуць да наступнай паездкі, пры гэтым яны выгадна адрозніваюцца ад грошай “у панчосе, так як вы не страціце грашовыя сродкі ў выпадку крадзяжу.
Калі ж вам тэрмінова спатрэбяцца наяўныя, то дарожныя чэкі можна прадаць зноў-такі практычна ў любым беларускім банку. Калі гэта будзе той жа банк, у якім чэкі набываліся, то камісія спаганяцца не будзе (зрэшты, бываюць рэдкія выключэнні). У любым іншым банку прыйдзецца заплаціць камісію, якая, як правіла, складзе ад 0, 6 да 2%. Прычым многія беларускія банкі абналічвае не толькі дарожныя чэкі American Express, але і чэкі іншых плацежных сістэм. Камісія пры продажы розных чэкаў адным і тым жа банку можа быць рознай.
Даша САКАЛОВА, Ірына КРЫЛОВІЧ
№34 (669) - 5 - 12 верасня 2005
