У Беларусі няма металічных грошай у шырокім звароце, у паўсядзённым жыцці ў якасці сродку плацяжу мы выкарыстоўваем толькі папяровыя купюры. Аднак Нацыянальны банк у якім-то сэнсе кампенсуе іх адсутнасць, рэгулярна выпускаючы ў абарачэнне памятныя манеты.
У апошні час у сувязі са значнымі ваганнямі курсу даляра на міжнародным рынку валюта як сродак назапашвання і захавання грашовых сродкаў стала менш прывабнай, таму насельніцтва звярнула свае погляды на іншыя інструменты, у прыватнасці на каштоўныя металы і камяні.
Разам са зліткамі каштоўных металаў у якасці інструментаў тезаврации могуць выступаць і манеты як старога, так і сучаснага забіты ўдарам чакана. Іх кошт можа істотна адрознівацца ад намінальным, паступова павышаючыся з часам, таму памятныя манеты з'яўляюцца арыгінальным і вельмі каштоўным падарункам.
Інвестыцыі і калекцыі
Выпускі манет з каштоўных металаў (золата, срэбра, плаціна) адрозніваюць па іх прызначэнні — яны бываюць калекцыйнага і інвестыцыйнага значэння.
Манеты інвестыцыйнага значэння чаканяцца усімі золотодобывающими краінамі, да якіх Беларусь, на жаль, не ставіцца. Аднак у суседняй Расеі, напрыклад, выпускі інвестыцыйных манет праводзяцца рэгулярна. Кошт гэтых манет толькі нязначна перавышае кошт на міжнародным рынку каштоўнага металу, выкарыстанага на іх выраб.
Інвестыцыйныя манеты часта маюць свае назвы. Напрыклад, у Расіі залатая інвестыцыйная манета, выпушчаная яшчэ Дзяржбанкаў СССР у 1975-1982 гг наміналам 10 рублёў, якая змяшчае 7,742 г чыстага золата, носіць назву залаты “чырвонец. Сярэбраная манета з выявай собаля наміналам 3 рубля і якая змяшчае 31,1 г чыстага срэбра, выпушчаная Цэнтрабанкам РФ у 1995 г., носіць назву “собаль.
У ЗША 22-каратного залатая інвестыцыйная манета носіць назву “залаты арол і з'яўляецца самай вядомай інвестыцыйнай манетай у свеце. ЗША застаюцца на сёння самым буйным вытворцам інвестыцыйных манет з золата, срэбра і плаціны. У бягучым годзе было абвешчана, што ў пачатку 2006 г. у ЗША пачнецца рэалізацыя праграмы па выпуску залатых манет у 24 карата (ўтрыманне золата — 99,99%).
У Беларусі выпускаюцца толькі памятныя манеты, якія маюць калекцыйнае значэнне. Малюнкі на такіх манетах часцяком шматпланавыя, складаныя па кампазіцыі, надпісы паказваюць на тэматыку, якой прысвечаны выпуск манет. Выпуск памятных манет, як правіла, праводзіцца невялікімі накладамі. У Беларусі, напрыклад, эмісія кожнай памятнай манеты рэдка перавышае 5 тыс. шт.
Кошт памятнай манеты можа шматкроць перавышаць кошт каштоўнага металу, выкарыстанага на яе выраб, паколькі такая манета валодае высокай мастацкай і нумізматычнай каштоўнасцю.
Асаблівасці чаканкі
На адным баку любы манеты (аверс) звычайна адлюстроўваюцца афіцыйная сімволіка, год выпуску і намінал. Акрамя таго, там жа наносяцца абазначэнне каштоўнага металу па сістэме Мендзялеева, проба сплаву, паказчык масы хімічна чыстага каштоўнага металу ў манеце ў грамах і таварны знак двара-вытворцы.
На адваротным баку (рэверс) размешчаны матывы і малюнкі, якія адносяцца да тэмы, якой прысвечана дадзеная манета, ці іншая сімволіка.
Бакавая паверхня манеты (гурт) бывае гладкай, апрацаванай дробнымі насечкамі (рубчатый гурт) або мае надпісы (чаканная гурт). Апрацоўка гурту вырабляецца ў мэтах засцярогі ад манеты падробак і апіло ¢ ванне. Выгляд гурту з'яўляецца адным з параметраў апісання манеты.
Па асаблівасцях тэхналагічнага працэсу чаканкі манеты дзеляцца на дзве асноўныя групы: выкананыя ў звычайным або палепшанай якасці — анцыркулейтэд — і выкананыя ў якасці пруф.
Манеты звычайнага якасці — гэта прадукцыя традыцыйнага высокоавтоматизированного чаканнага вытворчасці: курсавыя і разменныя манеты, а таксама манеты з каштоўных металаў інвестыцыйнага значэння, наклады якіх могуць дасягаць некалькіх мільёнаў штук.
Вырабы палепшанай якасці, як правіла, маюць паліраваныя поле і малюнак і адрозніваюцца ад манет звычайнага якасці галоўным чынам тым, што не маюць дробных пашкоджанняў, абумоўленых асаблівасцямі аўтаматызаванага вытворчасці.
Звычайныя манеты, выкананыя ў тэхніцы анцыркулейтэд, якія яшчэ не знаходзіліся ў звароце, павінны мець матавы металічны бляск па ўсёй паверхні.
Брыльянт-анцыркулейтэд — манеты палепшанай якасці, якія маюць роўную бліскучую паверхню поля і рэльефу, ясныя выразныя лініі малюнкаў.
Пруф-манеты — манеты самага высокага якасці, якія маюць роўную люстраную паверхню поля і кантрастуе з ёй матированный малюнак рэльефу. Памятныя манеты, як правіла, выпускаюцца якасцю пруф.
Разнавіднасць тэхнікі пруф — пруф-лайк. Вырабы гэтага выканання характарызуюцца зусім роўнай люстраной паверхняй. Рэльеф павінен быць выразным, з добра бачнымі драбнюткімі дэталямі. На вырабах якасці пруф-лайк не павінна быць не толькі бачных няўзброеным вокам драпін, насяканняў, задзірын, дробных няроўнасцяў паверхні поля, але і слядоў дотыку рук, таму такія вырабы, як правіла, пакуюцца ў спецыяльную капсулу для прадухілення пашкоджанні паверхні цвёрдымі прадметамі і рукамі.
Беларускія серыі
Першыя беларускія памятныя манеты былі выпушчаныя 27 снежня 1996 г. — як вынік станаўлення суверэннай дзяржавы і яго эмісійнага інстытута.
Выпуск быў прысвечаны 50-годдзю ААН. Манеты наміналам 1 рубель былі выпушчаныя з золата, срэбра і медна-нікелевай сплаву. Адчаканены на Каралеўскім манетным двары ў Лондане, залатыя і сярэбраныя — якасцю пруф, медна-нікелевыя — брыльянт-анцыркулейтэд.
За апошнія гады Нацыянальны банк выпусціў вялікая колькасць памятных манет, прысвечаных адносінам Беларусі і сусветнай супольнасці, гісторыі і культуры Беларусі, спорту і абароне навакольнага асяроддзя, — усяго 19 розных серый. Беларускія манеты чаканяцца на манетных дварах у Швейцарыі, Германіі, Польшчы, Літве, Расіі.
Большасць беларускіх манет — сярэбраныя і медна-нікелевыя. Залатых манет сярод беларускіх выпускаў трохі. Акрамя ўжо згадвальнай манеты, прысвечанай 50-годдзю ААН, у серыі “Беларусь алімпійская ўсе пяць выпускаў (спартыўная гімнастыка, мастацкая гімнастыка, хакей, біятлон і лёгкая атлетыка) былі зробленыя ў трох відах — залатыя, сярэбраныя і медна-нікелевыя, верагодна, па аналогіі з трыма асноўнымі спартыўнымі медалямі.
Яшчэ адна залатая беларуская манета — знакамітая “Ліса з устаўкай з брыльянта. Манета была адчаканеная на манетным двары ў Швейцарыі якасцю пруф, выпушчаная ў абарачэнне ў 2003 г. Тыраж склаў да 2.000 штук.
Ўстаўкі з камянёў характэрныя яшчэ для двух серый беларускіх манет. У серыі “Святы і абрады беларусаў зроблена чатыры выпуску — “Купалле, “Каляды, “Вялікдзень і “Багач. Манеты выраблены з срэбра і медна-нікелевай сплаву. У срэбных манетах маюцца ўстаўкі з сінтэтычных крышталяў. Адчаканеныя яны на ГП “Літоўскі манетны двор якасцю анцыркулейтэд.
У серыі “Казкі народаў свету выпушчана тры манеты — “Снежная каралева, “Маленькі прынц і “Сымон-музыка (апошняя выпушчаная ў абарачэнне 14 кастрычніка 2005 г.). Манеты гэтай серыі выпускаюцца толькі з срэбра, маюць ўстаўкі з штучных крышталяў, адчаканены ў якасці анцыркулейтэд ў Варшаве.
Сярод срэбных беларускіх манет ёсць унікальныя “цяжкавагавікі. Сярэбраная манета, прысвечаная Алімпійскіх гульняў 2004 года, наміналам 1.000 рублёў змяшчае 1.000 г срэбра ў чысціні (999 проба) і мае дыяметр 100 мм. Манета была выпушчаная ў абарачэнне 27 жніўня 2004 г., адчаканеная у Германіі якасцю пруф. Цікава таксама, што на гладкай бакавой паверхні манеты маецца індывідуальны нумар. Наклад склаў усяго 650 штук.
Да незвычайным можна таксама аднесці і сярэбраную манету “Перамога, выпушчаную ў зварот 25 красавіка бягучага года. На гэтай манеце на адным баку маюцца элементы чырвонага і блакітнага колеру, нанесеныя тампопечатью.
Беларускія манеты атрымалі ў 2005 г. сусветнае прызнанне. Сярэбраная памятная манета “Беларускі балет заваявала тытул “Манета года, а таксама першае месца ў намінацыі “Манета з лепшым мастацкім рашэннем на прэстыжным міжнародным конкурсе “Манета года-2005", арганізаваным вядомым амерыканскім выдавецтвам Краўзэ Пабликейшнс". У намінацыі “Каралеўская манета перамагла яшчэ адна сярэбраная памятная манета “Нацыянальны парк Нарачанскі". Лебедзь-шыпун".
Беларусь удзельнічала ў конкурсе ўпершыню, прадставіўшы тры памятныя манеты. Усяго з 37 краін свету было прадстаўлена 73 манеты, адчаканеныя ў 2003 г., для ўдзелу ў 10 намінацыях і на атрыманне галоўнага тытула “Манета года. У выніку эксперты прызналі, што “Беларускі балет адпавядае самым сучасным патрабаванням манетнага мастацтва.
Натхнёны перамогай Нацыянальны банк Беларусі працягвае выпуск новых памятных манет. Толькі ў кастрычніку адбылося два выпуску. 14 кастрычніка ў зварот быў выпушчаны “Сымон-музыка, а 18 кастрычніка — “Фарны касцёл. Нясвіж з серыі “Помнікі архітэктуры Беларусі. Манеты наміналам 20 рублёў выраблены з срэбра якасцю пруф. Медна-нікелевыя манеты наміналам 1 рубель — якасцю пруф-лайк.
Набыць манеты можна ў галоўных упраўленнях Нацбанка ў Мінску і ў абласных гарадах. Пры куплі манеты выдаецца адпаведны сертыфікат, які неабходна захоўваць, так як ён з'яўляецца пацвярджэннем сапраўднасці манеты і яе якасці.
Даша САКАЛОВА, Ірына КРЫЛОВІЧ
№41 (676) - 24 - 30 кастрычніка 2005
