2013 год патрабаваў ад банкаўскай сістэмы гнуткасці падыходаў і аператыўнай рэакцыі на хутка змяняюцца «правілы гульні» ў знешнім асяроддзі. Дэфіцыт ліквіднасці, «арэлі» дэпазітных ставак (гэта 60%, то 25%), панічныя настроі насельніцтва і праблемы прадпрыемстваў. Пра тое, як складвалася праца ў такіх умовах, і што чакаць ад 2014 года, уінтэрв'ю агенцтву «Бізнес-навіны» распавёў Старшыня Праўлення ААТ «Белгазпрамбанк» Віктар Бабарыка.
– Віктар Дзмітрыевіч, якая ваша версія вынікаў 2013 года?
– Я б падзяліў вынікі 2013 года на дзве складнікі: макраэканамічныя, і мікраэканамічныя. Макраэканамічныя вынікі неадназначныя. З аднаго боку, можна лічыць поспехам дзеянні
Нацыянальнага банка і ўрада па захаванні стабільнасці, прыцягненню знешніх і ўнутраных пазык, кантролі над сітуацыяй, у тым ліку рэакцыі на дэвальвацыйныя чаканні і прымянення
інструментара для згладжвання ваганняў. Але з іншага боку – які якасны эфект гэтых дзеянняў? Па выніках 2013 года я не бачу станоўчых вынікаў мадэрнізацыі, няма сістэмных
зрухаў у структуры эканомікі. Няма дасягненняў з пункту гледжання з'яўлення новай канкурэнтнай прадукцыі, новых вытворчасцей. Крэдыты і сродкі для стабілізацыі можна ж па-рознаму выкарыстоўваць. Але
упэўненасці ў тым, што і ў далейшым сродкі будуць эфектыўна ўкладзены, няма.
Мікраэканамічныя вынікі, вядома, у кожнай кампаніі свае. Для Белгазпрамбанка паспяховым вынікам лічыцца выкананне тых планаў, якія мы вызначылі ў пачатку года – не толькі
колькасныя параметры, але і наша ацэнка развіцця падзей у 2013 годзе. Мы выканалі план, і прагнозы адсоткаў на 80 апынуліся вернымі.
Калі казаць пра тое, што не выканана – мы не чакалі такіх «арэляў», якія адбываліся на працягу года: пачыналі з актыўнай прапаганды усеагульнай мадэрнізацыі, што не
можа быць ажыццёўлена без маштабнага крэдытавання, а скончылі дастаткова жорсткім абмежаваннем аб'ёмаў падтрымкі прадпрыемстваў. І што самае трывожнае і негатыўны для банка – рэгуляванне
закранула ўсіх без разбору. Але ж адна справа, калі абмежаванні ўстанаўліваюцца для неэфектыўнага бізнесу, а для эфектыўнага працуюць правілы росту. Іншая справа – ўраўнілаўка без
разбору.
Але, нягледзячы на гэта, і банк, і нашы кліенты змаглі гнутка адрэагаваць на дзеянні рэгулятара. Калі ўспомніць, як цяжка мы праходзілі 2009-2010 гады, як мы пераконвалі кліентаў узважана падыходзіць да
сваім інвестыцыйным праграмах, то ўжо ў 2013 годзе іх не трэба было пераконваць. Яны самі разумелі, што тыя меры, якія прадпрымаюцца, тыя тэндэнцыі, якія адбываюцца – усё гэта трэба
ўлічваць у сваіх дзеяннях.
– Рашэнне аб абмежаванні крэдытавання, напэўна, было заснавана на тым, што прырост запазычанасці эканомікі перад банкамі ў 2013 годзе быў вышэй чаканняў Нацбанка, а пратэрмінаваная запазычанасць па крэдытах і пазыках расла апераджальнымі тэмпамі – з BYR 1 097,2 млрд на 1 студзеня да BYR 2 450,4 млрд. на 1 снежня?
– Неабходна ўлічваць, што больш за 80% банкаўскай сістэмы Беларусі – гэта дзяржбанкі. Калі прааналізаваць крэдытныя партфелі ў банкаўскай сістэме, сегментируя на дзяржаўныя і недзяржаўныя банкі, тады можна будзе ўбачыць, што тэмпы росту пратэрмінаванай запазычанасці розныя. Гэта не толькі праблема менеджменту банкаў, нельга забываць, што задачы ім ставяць ўласнікі. І калі ва ўласніка ёсць задача падтрымкі сацыяльна значных, палітычных праектаў, тады праблемная запазычанасць ўзнікае на стадыі выдачы крэдыту. Калі ты даеш крэдыт, ведаючы, што верагоднасць вяртання нізкая, то потым не варта здзіўляцца адсутнасці эканамічнай эфектыўнасці і невяртання сродкаў.
– Белгазпрамбанк крэдытуе і фізічных і юрыдычных асоб. Якія ў іх долі ў вашым кліенцкім партфелі?
– Мы правялі ў 2013 годзе сур'ёзную мадэрнізацыю і зрабілі падзел нашага кліенцкага партфеля на дзве групы: «Вялікая розніца» і «Карпаратыўны
бізнес». Вялікая розніца – гэта фізічныя асобы, ІП, малы бізнес, часткова сярэдні бізнес. А карпаратыўны – гэта буйны бізнэс. Стратэгія банка па іх абслугоўванні павінна
быць кардынальна супрацьлеглым. Мне ніколі не было зразумела, чаму фізічнай асобе даюць крэдыт у USD 10 000 за дзве гадзіны, а прадпрымальніку гэтую ж суму – за два месяцы. Таму мы
імкнемся выбудаваць працэсы так, каб умовы абслугоўвання рознічных кліентаў былі універсальнымі, простымі і высокатэхналагічнымі.
Што тычыцца карпаратыўнага бізнесу, то тут сітуацыя зваротная – любы буйны праект, любы сур'ёзны крэдыт заўсёды унікальны і індывідуальны. Адпаведна і праца з гэтымі кліентамі
павінна быць прафесійная, сур'ёзная – гэта ўзважаная экспертная ацэнка, а адпаведна больш працаёмкія працэсы.
Сёння «Вялікая розніца» у нашым партфелі займае 27%, а карпаратыўны бізнес, адпаведна – 73%. Наша стратэгічная задача на бліжэйшыя гады – імкнуцца да
выхаду на баланс «50 на 50».
– Наколькі прырос крэдытны партфель за 2013 год і за кошт якога сегмента? Якая пратэрмінаваная запазычанасць і як паўплывала рашэнне аб узмацненні жорсткасці крэдытавання ў лістападзе?
– Тэмпы росту былі блізу 35% у валютным эквіваленце. Крэдытаванне расло, як у розніцы, так і па карпаратыўным бізнэсу. Якасць крэдытнага партфеля Белгазпрамбанка, прытым, што тэмп росту пераўзыходзіць сярэдні тэмп па банкаўскай сістэме, захоўваецца на вельмі высокім узроўні дзякуючы падыходу да працэдуры выдачы крэдыту. Мы ў сваёй працы кіруемся выключна эканамічнай мэтазгоднасцю, таму мы адмоўна ставімся да любога рашэння, якое прадыктавана не рынкавымі, а адміністрацыйнымі метадамі, якія абмяжоўваюць рынкавую канкурэнцыю.
Напэўна, трэба было нейкім чынам стрымліваць неэфектыўнае крэдытаванне, але не заганяць усіх у адны рамкі. Бо прынятае рашэнне можа прывесці да вельмі негатыўных наступстваў. Напрыклад, што рабіць, калі ў партфелі досыць вялікі пакет праектаў, якія знаходзяцца на пачатковай стадыі іх рэалізацыі – да 50-60% - і банк ужо пачаў іх фінансаваць? Кажуць – прырост крэдытнага партфеля банка павінен складаць не больш за 0,7% у месяц. Але аб'ём крэдытавання не ўкладваецца ў гэтыя лічбы. Гэта значыць, што крэдытуемай праекты пакуль не генеруюць даход для вяртання, і не будуць генераваць, т. к. не могуць быць завершаны з-за спынення фінансавання. Як вы думаеце, што будзе рабіць ўласнік? Ён проста не будзе плаціць банку, таму што ў яго няма нармальна працуе вытворчасці. Вынік – рост пратэрмінаванай запазычанасці.
Напэўна, гэтым рашэннем Нацбанка будуць дасягнуты кропкавыя вынікі па зняцці ціску на курс, зніжэнню тэмпаў інфляцыі, але гэта не значыць, што і ў астатнім будзе такі ж станоўчы эфект. Чаму эфектыўныя прадпрыемствы павінны мець абмежаванні па тэмпах росту? Жорсткія меры прыводзяць да якога-то кароткатэрміновае станоўчага эфекту, але не ствараюць базы на доўгатэрміновую перспектыву. Ёсць рызыка пагаршэння крэдытных партфеляў банкаў у будучыні.
– Абмежаванні закранулі і спажывецкага крэдытавання. Белгазпрамбанк таксама знізіў стаўкі на такія прадукты да 47%?
– Гэта таксама рэакцыя на праблему. Пытанне – на якую? Калі падумаць, як жа можна браць крэдыт пад стаўку 80% гадавых? Значыць, у пазычальнікаў ёсць нейкія чакання – дэвальвацыйныя, інфляцыйныя, павелічэння даходу. Людзі вельмі хутка рэагуюць на эканамічную сітуацыю і добра разбіраюцца ў тым, што робяць. Калі чалавек вырашыў, што ён бярэ крэдыт пад 80%, калі менеджмент банка вырашыў, што стаўка дастатковая для страхоўкі ад магчымага незвароту, і калі абодва бакі заключаюць пагадненне, то гэта рынкавыя ўмовы. І кожны павінен пралічваць свае рызыкі – і пазычальнік, і крэдытор – і несці адказнасць. Спажывецкія крэдыты ніхто не бярэ на бохан хлеба, на жыццёва неабходныя рэчы. Бяруць на паляпшэнне якасці жыцця – на вялікі тэлевізар, на машыну. Гэта добра і правільна, але заўсёды пры гэтым трэба сувымяраць свае жаданні і магчымасці.
– Але бралі крэдыты і пад 80%, іх вярталі?
– У нашага рознічнага партфеля высокая абарачальнасць – 1,5 разы за год. Гэта значыць, чалавеку цяпер тэрмінова патрэбныя грошы, ён бярэ спажывецкі крэдыт, але пагашае яго не праз год, а праз два-тры месяцы. Адпаведна, такі крэдыт для яго будзе каштаваць не 80%, а, напрыклад, 15%. А калі браць такі на год, калі ў выніку трэба аддаць практычна падвойную кошт, то, на мой погляд, без чаканняў, што рубель рэзка дэвальвуецца, інфляцыя з'есць ці падвысяць зарплату ў два разы, рызыкі вельмі высокія.
– А стаўка 47% хеджирует рызыкі?
– Усё залежыць ад уваходнай кошту рэсурсу, інфляцыі, дэвальвацыйных чаканняў. Усё гэта рэгулюецца рынкавых попытам. Але вы правільна сказалі, рызыкі ўваходзяць у кошт. 47% сёння, на мой погляд, – замалая кошт рызыкі. Пры насталай стабілізацыі, зніжэння панічных настрояў, нагрузка на пазычальніка падае вельмі сур'ёзная. Асабіста я б вельмі добра падумаў перад тым, як браць крэдыт пад 47%. З майго пункту гледжання, сёння гэта вельмі сложновозвращаемый крэдыт. Таму мы стараемся вельмі цвяроза падыходзіць да развіццю спажывецкага крэдытавання.
– На ваш погляд, ці трэба ўводзіць механізм банкруцтва фізасобы?
– Механізм банкруцтва – гэта ж абарона не толькі крэдытора, але і пазычальніка, што некаторыя прадпрыемствы, дарэчы, навучыліся вельмі добра выкарыстоўваць. Наогул, чым шырэй інструментар ўрэгулявання праблем крэдытора і пазычальніка, тым лепш. Таму трэба ўводзіць. Галоўнае, каб не было перакосаў у карысць якой-небудзь аднаго боку.
– Летам 2013 года gap-разрыў паміж крэдытнымі і дэпазітнымі стаўкамі даходзіў да суадносін 55% дэпазіт і 80-120% крэдыт, у пачатку гэтага года ўжо 45% і 47%. Як гэта паўплывала на маржынальнасць банка?
– На самай справе, маржынальнасць даход банкаў на высокіх стаўках быў менш, бо кошт пасіваў расла хутчэй, чым кошт актываў. Таму я б сказаў, што на сённяшні дзень гэты разрыў хоць ледзь-ледзь стабілізаваўся і банкі могуць прагназаваць свае дзеянні. Таму што калі ты не разумееш, пад якую стаўку возьмеш рэсурсы, прагназаваць нешта складана. У паніцы рэзка скарачаецца колькасць жадаючых размясціць у банку сродкі на тры месяцы, тэрміны скарачаюцца да тыдня, а то зусім кліенты аддаюць перавагу овернайт, і стаўкі пачынаюць хутка расці. А банкі адрэагаваць і змяніць стаўкі па крэдытах могуць толькі з затрымкай, па гэтай прычыне іх маржынальнасць даход зніжаецца.
Да канца года сітуацыя палепшылася і стала крыху лягчэй дыхаць. Самая вялікая праблема, на якой не хочуць акцэнтаваць увагу, гэта тое, што банк з'яўляецца толькі інструментам пераразмеркавання. Усё, што ёсць у банка, гэта толькі маржа. І глядзець трэба на уваходную і выходную кошт.
Сёння недахоп рэсурсаў у нацыянальнай валюце – дастаткова сур'ёзная праблема для беларускай эканомікі. Па нашым чаканням, маржынальнасць даход банкаў наўрад ці істотна будзе павялічвацца, таму што канкурэнцыя ў банкаўскай сферы надзвычай высокая, як за актыўную, так і пасіўную складнік партфеля. Мы разумеем, што прадпрыемствы нясуць цяжкія нагрузкі, адпаведна, іх могуць вытрымаць толькі эфектыўныя прадпрыемствы, а такіх мала, адпаведна за іх барацьба яшчэ больш павялічыцца. Банкам таксама трэба свае сацыяльныя абавязацельствы выконваць, таму маржу моцна не павялічыш. Калі нічога не зменіцца, рынак застанецца ў гэтым годзе ў напружанні і чаканні, прывядуць ці меры, што прымаюцца Нацбанкам і ўрадам да зніжэння крэдытных ставак, а адпаведна і да зніжэння крэдытных рызык? Складана сказаць. А што тычыцца нашай рэакцыі, тое, чым добрыя банкі, якія маюць доўгую гісторыю? Тым, што ў іх гісторыі ўжо ўсё было (усміхаецца). За нашы 25 гадоў мы перажывалі стаўкі ў 400%, і стаўкі ў 8%.
– Ці будзе праблема ліквіднасці сур'ёзным фактарам, якія ўплываюць на банкаўскую сістэму ў 2014-м?
– Усё залежыць ад эфектыўнасці размяшчэння сродкаў. Калі рэсурсы (а яны мяркуюць сабой вяртанне з прыбыткам), размяшчаюцца ў праекты, якія здольныя аддаваць доўг з працэнтамі плюс забяспечыць пашыранае вытворчасць, то грошай становіцца ў эканоміцы шмат, эканоміка эфектыўная, стаўкі зніжаюцца. Калі грошы з краіны выліваюцца, а ўліваецца мізэрная колькасць і ў неэфектыўныя праекты, то ўзнікаюць праблемы.
– Белгазпрамбанк вярнуўся да крэдытавання жылля. Колькі выдадзена крэдытаў у 2013 годзе і чаму вырашылі зноў прапанаваць гэты прадукт?
– Жыллёвае крэдытаванне не з'яўляецца для нас асобным сегментам, на якім мы моцна сканцэнтраваны. Як правіла, гэта праекты, звязаныя з комплексным крэдытаваннем. Для банка прынцыпова, каб гэта было «доўгае» крэдытаванне. Мы крэдытуем забудоўшчыка. Пасля таго, як ён пабудаваў кватэры, мы крэдытуем тых, хто будзе купляць кватэры ў забудоўшчыка. Тое ёсць для нас гэта дыверсіфікацыя рызыкі. У асноўным мы крэдытавалі асобныя цікавыя для нас праекты ў жылых комплексах. Асноўны мінус жыллёвых крэдытаў – тэрміны і нагрузка на кліента. Калі стаўка па іпатэцы 40%, то такую іпатэку без дэвальвацыі і інфляцыі не пацягнуць. Таму, калі сітуацыя стала нестабільнай, мы з гэтага рынку паціху сышлі. Зараз сітуацыя больш-менш стабілізавалася, але мы не імкнемся актыўна прасоўваць гэты прадукт.
– Як вы ўжо адзначалі, 80% у банкаўскай сферы належыць дзяржаве. Ці трэба зніжаць гэты працэнт?
– Я лічу, што дзяржава эфектыўным уласнікам ў такім аб'ёме быць не можа. Найбольш збалансаваная структура эканомікі, выключаючы, несумненна, некаторыя сферы, якія забяспечваюць бяспеку дзяржавы, на мой погляд, такая: 30% – дзяржаўная ўласнасць, 70% – прыватная. А ў банкаўскай сферы дзяржавы павінна быць яшчэ менш.
Хоць я, вядома, як менеджэр буйнога прыватнага банка, павінен быў бы выступаць супраць гэтага. Таму што калі зараз будзе прыватызаваны хоць адзін з буйных дзяржбанкаў, вы не ўяўляеце, як нам будзе цяжка. Канкурэнцыя яшчэ больш ўскладніцца. Але, з пункту гледжання макраўзроўня, чым больш будзе паспяховых кампаній, тым больш паспяховай будзе эканоміка.
Калі ў нас 80% – дзяржаўны сектар, то трэба, альбо працаваць над яго эфектыўнасцю, таму што не зможа 20% прыватнага бізнесу, якім бы эфектыўным ен ні быў, выцягнуць 80%. Альбо
павялічваць долю прыватнага бізнесу і скарачаць долю дзяржавы.
У аснове ўсяго павінен быць адзін пытанне – у чым мэта дзяржавы? Калі з пункту гледжання прастаты кантролю і кіравання – то так, дзяржсектарам кіраваць прасцей, але калі гаворка ідзе пра
эфектыўнасці эканомікі, тады гэта павінна быць іншая структура.
Ірына Юзвак,
дырэктар інфармацыйна-аналітычнага агенцтва «Бізнэс-навіны»,
doingbusiness.by
