Калі мы даведаліся аб тым, што сумесны беларуска-расійскі «Белгазпрамбанк» валодае калекцыяй работхудожников Парыжскай школы – выхадцаў з Беларусі і ў «каталогу» гэтай калекцыі нядаўна з'явіліся карціны Марка Шагала і Хаіма Суціна, то неадкладна вырашылі сустрэцца з старшынёй праўлення банка Віктар Бабарыка. Тым больш, што для інтэрв'ю падаспеў яшчэ адзін значимыйповод: у Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь адкрылася выстава, аснову якой склалі творы мастацтва з карпаратыўнай калекцыі банка.
І вось,што распавёў нам Віктар Дзмітрыевіч...
Пра майстроў Парыжскай школы і сучасных мастакоў
20 верасня 2012 года ў Нацыянальным мастацкім музеі адкрылася выстава, якую без лішняй сціпласці можна назваць буйным падзеяй у культурным жыцці краіны. Тут упершыню ў поўным аб'ёме прадстаўлена наша калекцыя, якая налічвае больш за 50 экспанатаў, а таксама палотны мастакоў Парыжскай школы, што знаходзяцца ў зборах прыватных беларускіх калекцыянераў. Але мы бачым свае задачы шырэй, чым проста прадстаўленне на агляд публіцы гэтых высакакласных работ. Вельмі хочацца, каб выстава стымулявала сучасных беларускіх мастакоў да рэалізацыі іх творчых ідэй. Бо як і дзякуючы чаму паўстала Парыжская школа,асноўную славу якой майстры прынеслі менавіта беларускага паходжання? А дзякуючы таму, што не зважаючы на істотныя бытавыя цяжкасці, на жыццё ў сапраўднай галечы, мастакі Парыжскай школы не гналіся за залатым цялём, а працягвалі самавыяўляцца, увасабляючы на палатне ўласнае бачанне свету. Многія з іх жылі ў інтэрнатах – сапраўдных прытулках! – для бедных мастакоў, у пачатку творчай кар'еры іх працы нікому не былі патрэбныя, але яны не змянілі сабе. Не пачалі пісаць тое, за што пакупнікі тады плацілі грошы. І ў рэшце рэшт такая пазіцыя атрымала высокае прызнанне, была ацэненая калекцыянерамі і мецэнатамі, а крытык Андрэ Варно даў імя Ecole de Paris (Парыжская школа) гэтага зусім новага для пачатку ХХ стагоддзя мастацкай плыні. Марк Шагал і Хаім Суцін, Пінхус Крэмень, Міхаіл Кікоін, Шрага Зарфин і Восіп Любіч, скульптар Восіп Цадкін – вось яны, беларускія майстры Парыжскай школы, іх творчы шлях пазнання павінен, мне здаецца, быць прыкладам для сучасных майстроў.
Аб модзе на мастацтва
Галоўная складнік ўсіх нашых культурных праектаў – гэта праца для гледача. Банк вось ужо некалькі гадоў восенню праводзіць так званую «Тэатральную тыдзень Белгазпрамбанкам», якая з кожным годам усё больш становіцца падобнай на цэлы «Тэатральны месяц». У рамках дадзенага праекта беларускі глядач атрымлівае магчымасць убачыць пастаноўкі самых запатрабаваных рэжысёраў свету. Людзям гэта цікава, аўдыторыя год ад года пашыраецца, прычым, не толькі за кошт прафесійных тэатразнаўцаў і крытыкаў, але і за кошт, як кажуць, «шырокага гледача». І мы хочам ўвесці такія культурныя праекты ў моду. Бо ў слове «модны» няма нічога абразлівага для культурнага чалавека! І ў гэтым сэнсе мы хочам, каб культура стала моднай, каб было модна пайсці на мастацкую выставу, на тэатральны фестываль. Трэба стварыць атмасферу, уякой ты, калі там не пабываў, выпадаеш з культурнага кантэксту.
Аб мэтах культуралагічных праектаў
Нашы праекты накіраваны на дасягненне некалькіх мэтаў, пра некаторых я ўжо распавёў. Але самая галоўная з іх, хоць зусім не ляжыць на паверхні, – актыўнае садзейнічанне фарміраванню ў Беларусі сярэдняга класа. Нам уяўляецца, што гэты клас валодае шырокім поглядам на свет, яго жыццёвыя інтарэсы не абмяжоўваюцца прымітыўным спажываннем. Чым шырэй кола жыццёвых інтарэсаў чалавека, тым больш паспяхова ў яго складваюцца службовыя адносіны, больш актыўна развіваецца бізнэс. І тым больш часу, увагі і сродкаў ён гатовы выдаткоўваць на задавальненне сваіх культурных патрэбаў. Як следства, вакол такіх людзей узнікае творчая серада, расце агульная зацікаўленасць у інтэнсіўнай культурным жыцці. Нам бы вельмі хацелася, каб беларусы паступова набывалі адчуванне ўпэўненасці ва ўласных сілах і магчымасцях змяніць свет вакол сябе, зрабіць яго такім, якім ён ім бачыцца ў ідэале. Трэба навучыцца пераадольваць розныя знешнія абставіны і ўплыву. Наш пасыл пры гэтым такі: «Ты можаш усё! Калі сур'ёзна чаго-то захочаш – даб'ешся!». Вяртанне на радзіму карцін беларускіх мастакоў цалкам адпавядае императиву: «Няма нічога немагчымага!».
Аб дзяржаве і мастака
На наш погляд, выстава, стартовавшаяв верасні, можа спрыяць змякчэнні пэўных супярэчнасцяў, часам якія ўзнікаюць паміж міністэрствам культуры, як прадстаўніком дзяржавы, і сферай персанальнага творчасці. Творца, мастак – ён часта апярэджвае свой час, яго творы не заўсёды адказваюць імгненным «дзяржаўным» задачам. І важна разуменне ролі дзяржавы ў развіцці творчай асяроддзя, як адной з найважнейшых частак правільна сфармаванай культурнай нацыі. Бо можа стацца і так, што наш час будзе праз гады ўспрымацца толькі як эпоха нейкага мастака, які не атрымаў ні падтрымкі, ні прызнання сучаснікаў, а аб праектах, обласканных сёння дзяржавай, памяць знікне праз дзень пасля фінальных апладысментаў. Ролю дзяржавы значна шырэй. І прыклад атрыманага ў нас актыўнага і плённага супрацоўніцтва Нацыянальнага мастацка музея, усіх органаў дзяржаўнага кіравання з прыватнымі калекцыянерамі пры арганізацыі выставы мастакоў Парыжскай школы можа стаць абнадзейваючым прыкладам на будучыню.
Аб тым, як нарадзілася ідэя карпаратыўнай калекцыі
Банкаўскі менеджмент у сваёй дзейнасці варта патрабаванням акцыянераў, але праяўляць ініцыятыву і фармуляваць прадуктыўныя ідэі – яго прамая абавязак. Адносіны менеджменту банка і акцыянераў – вуліца з двухбаковым рухам. Бо банк распараджаецца не ўласнымі грашыма: гэта сродкі акцыянераў і кліентаў. Таму ўсе ўкладанні павінны быць апраўданыя і зразумелыя. Толькі пасля адабрэння асноўных параметраў праекта і яго бюджэту пачалася праца па фарміраванні калекцыі. Зразумела, калі менеджмент звярнуўся да акцыянераў з ініцыятывай стварэння карпаратыўнай калекцыі, то гэта была ўжо добра абдуманая і прапрацаваная ідэя. У нас склаўся прафесійны калектыў аднадумцаў, у якіх супадаюць погляды не толькі на бізнес, але і на жыццёвыя каштоўнасці. Менавіта таму нам удалося пераканаць акцыянераў у тым, што дадзены праект вельмі цікавы і мае добрую перспектыву. Скажам прама, нашы расійскія партнёры нават па-добраму зайздросцяць нам – бо знойдзеная дзіўна цікавая тэма для сходу: з аднаго боку – прасякнутая нацыянальным духам, а з другога – якая мае агульначалавечае, калі хочаце, сусветнае значэнне! З фінансавай пункту гледжання, думаю, не адкрыю «банкаўскай»таямніцы, сказаўшы, што кошт разрозненых работ мастакоў Парыжскай школы па асобнасці значна ніжэй, чым калі яны аб'яднаны ў салідную і поўную калекцыю.
Аб будучыні музеі прыватных калекцый
Лёс калекцыі пасля выставы – праблема вельмі сур'ёзная. Мы думаем, што любы праект такога роду павінен быць звернуты ў будучыню. Ужо вырашана, што ў выставы будзе пракатная лёс – пакажам яе ва ўсіх абласных цэнтрах Беларусі, магчыма, і за яе межамі. Мы разлічваем, што выстава выкліча ланцуг цікавых спадарожных мерапрыемстваў – напісанне і публікацыю жыццёвых і творчых біяграфій прадстаўленых мастакоў, стварэнне фільмаў пра іх, выданне не толькі каталога выставы, але і сур'ёзнай кнігі пра Парыжскай школе ў цэлым. Калі задумацца, то прыходзіць разуменне сур'ёзнай значнасці зробленага намі – бо да апошняга часу на радзіме Шагала не было ні адной яго маляўнічай працы! А вось адказаць на пытанне «Што будзе далей?» не вазьмуся. Затое добра ведаю, як павінна было б быць. Вельмі б хацелася, каб карпаратыўная калекцыя «Белгазпрамбанка» стала асновай для стварэння пакуль гіпатэтычнага «Музея прыватных калекцый». Такі музей мог бы размясціць у сваёй экспазіцыі сходу твораў выхадцаў з Беларусі, ощущавших духоўную сувязь з радзімай. Экспанаты там былі б дарэчныя разнастайныя: не толькі жывапіс, графіка і скульптура, але і вырабы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, рэдкія кнігі. Думаю, наша пачынанне падтрымалі б уладальнікі прыватных калекцый, якія жывуць у краіне. Вельмі важна знайсці энергічнага і падрыхтаванага ідэйнага натхняльніка, тлумачальнага музейнага мэнэджара. І вядома ж, для музея патрабуецца ўласнае будынак. Самы дрэнны варыянт – галерэя ў рамках банка, бо нам бы хацелася, каб гэтая музейная ідэя змагла развівацца ў перспектыве і без нашай падтрымкі. У гэтым сэнсе ў «Белгазпрамбанка» маецца интересныйположительныйопыт. Мы ўжо рэалізавалі дабрачынны праект «Шанец», накіраваны на дапамогу хворым дзецям. Сёння тут на кожны рубель, затрачаны банкам, атрымоўваецца прыцягнуць восем рублёў знешніх ахвяраванняў. «Шанец», па сутнасці, можа цяпер існаваць і без нашай дапамогі. Так вось і Музей прыватных калекцый мог бы стаць цалкам самастойным цэнтрам культурнай і творчай жыцця, як, напрыклад, «Пінакатэка» у Парыжы. Нам бы вельмі хацелася, каб у рамках музея прыватных калекцый праходзілі майстар-класы, навучанне, пошук новых талентаў, абкатка новых мастацкіх канцэпцый і плыняў, паралельныя экспазіцыі з пераклічкай эпох. Любы музей развіваецца, калі вакол яго кіпіць жыццё, нельга ператвараць экспазіцыю толькі ў склад застылых каштоўнасцяў.
Аб прынцыпах папаўнення сходу
Варта набываць толькі тое, што вельмі падабаецца. Мы ж не прафесійныя музейшчыкі, мы калекцыянеры. А тэма Парыжскай школы, як гаворыцца, легла на душу. Калекцыя павінна фармавацца не з пункту гледжання наступнай магчымай перапродажу, а для атрымання максімальнага задавальнення ад яе. І найважнейшая годнасць нашага сходу – у яго паўнаце. Мы хацелі б, па магчымасці, сабраць працы ўсіх мастакоў парыжскай школы – выхадцаў з Беларусі, якія атрымалі шырокае прызнанне. Цяпер мы купляем карціны не толькі зыходзячы з каштоўнасці асобнай працы канкрэтнага мастака, але і для таго, каб скласці вычарпальны набор работ майстроў Парыжскай школы. Сёння нам вядома адзінаццаць такіх імёнаў, думаю, у выніку актыўнай працы з архівамі мы павялічым склад мастакоў максімум да дваццаці, і калекцыя перастане расці ўшыркі. А далей вельмі важна будзе падключыць прафесійных мастацтвазнаўцаў, каб пашыраць сход ужо за кошт твораў, якія маюць найбольшую мастацкую каштоўнасць, або найлепшым чынам выказваюць сутнасць гэтага напрамкі жывапісу. Пойдзе праца над паглыбленнем тэмы.
Аб свабодзе волі і матывах мецэнацтва
Розніца паміж калекцыянерам і мецэнатам складаецца толькі ў праве ўласнасці на калекцыю. Знакаміты купец Траццякоў быў выбітным калекцыянерам. Калі яго сход не толькі стала агульнадаступным, але і ператварылася ў прадмет нацыянальнага гонару, тут-то і высветлілася, што Павел Міхайлавіч, аказваецца, найбуйнейшы ў гісторыі Расіі мецэнат!
Наш банк стварае сваю карпаратыўную калекцыю. Але калі прымаць у разлік тое, што пры гэтым у Беларусь вяртаюцца карціны беларускіх мастакоў, то – так, напэўна, нас можна назваць мецэнатамі. І таго калекцыянера, хто не проста валодае карцінамі, а гатовы падзяліцца з іншымі радасцю ад зносін з выдатным, – можна назваць мецэнатам, безумоўна! Але мецэнацтва і дабрачыннасць – ні ў якім выпадку не абавязак! Гэта свабодны выбар кожнага. Хто-то займаецца дабрачыннасцю з спагады, у каго-то гэта своеасаблівая ганарыстасць, хто-то спадзяецца, што яму «залічыцца». Але любы разумны матыў, які падахвочвае чалавека несці дабро іншым, павінен быць выкарыстаны. Па сутнасці – гэта спроба змяніць свет у лепшы бок. Спадзяемся, што наш праект стане для каго-то прыкладам, падштурхне на мецэнацтва, на падтрыманне іншых, не менш цікавых культурных ініцыятыў.
Аб аўкцыённым гандлі і адрэналіне
На аўкцыёнах, дзе мы куплялі працы Шагала і Суціна, з намі канкураваў адзін невядомы нам калекцыянер (у зале працаваў яго прадстаўнік). І кошт нашых набыткаў застаўся нічыйным 2:2. Ён набыў дзве працы, і мы дзве. Яго пакупкі апынуліся даражэй: у суперніка былі істотна больш магутныя фінансавыя рэсурсы. З пункту гледжання мастацкай каштоўнасці работ яго набыцця, напэўна, буйней, але з пункту гледжання паўнаты нашай калекцыі, перамога засталася за намі. У нас, як у любога пісьменнага ўдзельніка аўкцыённых таргоў, ёсць пэўны ліміт сродкаў, за межы якога мы не можам выйсці. Бо калі на аўкцыёне проста падымаць руку на любую абвешчаную цану, то перамога непазбежна абернецца паразай – пераплатай. На чале кута павінен стаяць цвярозы разлік: ўлічваеш экспертную ацэнку, свае магчымасці, патрабаванні ўласнай калекцыі, нарэшце – абстаноўку ў зале! Удзел у аўкцыённых таргах – занятак напружаны, якое непазбежна суправаджаецца выкідам адрэналіну. Гэта гульня, у якой ты бачыш мэту, змагаешся за перамогу, але павінен адчуць момант, калі варта спыніцца і выйсці з таргоў.
Аб вініле і іншых захапленнях
Я, верагодна, калекцыянер па прыродзе. Калі-то збіраў паштовыя маркі, потым быў перыяд захаплення музыкай – склалася калекцыя пласцінак, тых, якія цяпер называюць «вінілам». Цяпер збіраю графіку, прычым, складаную графіку якую мая жонка называе «непозитивной». У мяне ёсць поўны камплект афортаў Франсіска Гойі «Капрычас». Вядома, гэта не інтэр'ерныя працы, але характарыстыка іх, як дэпрэсіўных, таксама не падыходзіць. А яшчэ адно маё захапленне зусім іншага роду – гэта дайвінг. Яшчэ ў часы СССР я двойчы спрабаваў стаць аквалангистом, што тады прыраўноўвалася ледзь не да звання баявога плыўца, а я не праходзіў строгую медкамісію па зроку. Дзякуючы таму, што дайвінг стаў ужо сапраўднай індустрыяй экстрэмальнага віду забаў, я ажыццявіў сваю мару, і ныраў, бадай, ва ўсіх культавых месцах свету. Можна сказаць, што акрамя Арктыкі і Антарктыкі я апускаўся ўсюды.
Аб чытанні
Чытаю шмат і з задавальненнем., і маё чытанне можна падзяліць на тры сферы. Па-першае, гэта прафесійная літаратура, газеты і кнігі, якія дазваляюць зразумець, куды і як рухаецца свет. Па-другое, шмат чытаю таго, што адказвае маім цяперашнім пазнавальным інтарэсам, а гэта гісторыя Беларусі і ўсё, што звязана з мастакамі Парыжскай школы. Ну і мастацкая літаратура, як гаворыцца, «кніга на прикроватной тумбачцы» – цяпер я з задавальненнем перачытваю Аляксандра Грына і Льва Талстога. На мой погляд, у сусветнай літаратуры няма роўнага Талстому пісьменніка па яго здольнасці рабіць глабальныя абагульнення з прыватных гісторый.
Аб гадзінах і не толькі
У мяне ніколі не было электронных гадзін, таму што сапраўдныя гадзіны – толькі механічныя. Дарэчы, існуе своеасаблівая каста «правільных» уладальнікаў швейцарскіх гадзін (я да іх не стаўлюся), якія вызнаюць думка, што гадзіннік павінны быць толькі з ручным заводам. Такія гадзіны патрабуюць, каб уладальнік кожную раніцу ў адно і тое ж час заводзіў механізм. Гэта штодзённы рытуал, нейкі элемент датычнасці да мернага плыні часу. Мне гэта не зусім зручна, таму я выбіраю для сябе гадзіны з аўтаматычным подзаводом. А калі адцягнуцца ад чыста утылітарных функцый вымярэння часу, то важна адзначыць, што ў кожнага знакамітага швейцарскага брэнда існуе свая легенда, нейкі пасыл, адрасаваны прыхільнікам. Вось у маркі Patek Philippe ёсць зусім правільная, на мой погляд, ідэя гадзін, якія могуць перадавацца па спадчыне, аб'ядноўваючы сям'ю з пакалення ў пакаленне, з'яўляючыся сімвалам фамільных каштоўнасцяў і традыцый. Гэтая ідэя мне вельмі імпануе.
Аб крыніцах культурных багаццяў
Канфуцый як-то сказаў: «У краіне, якой добра кіруюць, саромеюцца беднасці. У краіне, якой кіруюць дрэнна, саромеюцца багацця». Культура – безумоўна, вытворнае ад багацця. Усе культурная спадчына свету было створана альбо на грошы забяспечаных заказчыкаў, альбо ў квітнеючых грамадствах. Таму багацце грамадства з'яўляецца неабходным крыніцай багацця культуры. Усё складваецца ў адпаведнасці з пірамідай Маслоу – па іерархіі чалавечых патрэбаў. Чалавек звяртаецца да дасягненняў культуры толькі толькі пасля таго, як задаволены яго найпростыя жыццёвыя патрэбы і ён адчувае сябе ў бяспецы. Галеча ж матэрыяльная непазбежна спараджае галечу духоўную.
Аб моладзі і пошуках месца ў жыцці
Мне здаецца, цяперашняя моладзь значна цікавей, значна разумнейшыя, значна больш развітая, чым былі мы ў маладосці, чым маё пакаленне. Я прыхільнік эвалюцыйнай тэорыі развіцця, якая кажа, што кожнае пакаленне пэўнага выгляду лепш папярэдняга, і чалавек, як выгляд, тут не выключэнне. У гэтым сэнсе я – эвалюцыйны аптыміст.
У жыцці ад задумы да ўвасаблення заўсёды вядзе няпросты шлях, спалучаны з штодзённай працай. Але ўсё залежыць толькі ад нас, і калі што-то ў жыцці не падабаецца, мы ў стане гэта змяніць. Я і дзяцей сваіх гадую адказнымі за ўласную лёс у тым сэнсе, што яны змогуць дамагчыся таго, чаго захочуць. Бо ўсе людзі – носьбіты талентаў, проста кожны павінен адшукаць магчымасць іх праявіць сябе і рэалізаваць!
