Краўдэканоміка асвойваецца на беларускай глебе

Народнае фінансаванне праектаў набірае папулярнасць у Беларусі. Што гэта дасць бізнэсу і насельніцтву, «БР» распавяла намеснік старшыні праўлення «Белгазпрамбанка» Алена АНТАНІ.

Для краін Захаду краудотношения — аб'яднанне людзей для фінансавай падтрымкі перспектыўных ідэй, стартапов, праектаў малога і сярэдняга бізнесу — ужо даўно сталі нормай. У 2015 годзе аб'ём агульнасусветнага рынку краўдэканомікі склаў прыкладна 34 млрд даляраў. Эксперты перакананыя, што будучыня — за адкрытым прадпрымальніцтвам і ўкараненне культуры народнага інвеставання.

У Беларусі прасоўваннем і укараненнем ідэалогіі краўдэканомікі актыўна займаецца «Белгазпрамбанк», год таму запусціў платформу Ulej.by і праект Wikibank, з дапамогай якога ўладальнікі ўкладаў могуць прафінансаваць іншыя бізнес-праекты.

— Інструментар краўдэканомікі ўсё глыбей і глыбей пранікае ў эканамічнае прастору краіны. Што нясе гэта прыватнаму бізнэсу?

— Адназначна пазітыўныя перамены. Краўдэканоміка добрая тым, што мы атрымліваем народную экспертызу, якая значна больш каштоўнага, чым экспертызы іншай, прафесійнай.

Давайце прадставім. У прадпрымальніка ўзнікла ідэя адкрыць справу, дапусцім, пабудаваць булачную. Ён пачаў падрыхтоўку да рэалізацыі гэтай ідэі, замовіў маркетынгавае даследаванне, але ўсё роўна не ўпэўнены, ці патрэбны яго бізнэс-праект жыхарам горада. Ніякай эксперт не зможа, напэўна, гэта вызначыць. Калі ж расказаць жыхарам, што ў канкрэтным месцы будзе адкрыта булачная, і пэўная частка з іх пагодзіцца прафінансаваць яе адкрыццё, то можна з вялікай доляй верагоднасці казаць, што бізнес-праект удасца ажыццявіць у жыццё.

Калі стартап прафінансавалі самі спажыўцы, верагоднасць яго камерцыйнага поспеху істотна ўзрастае. Калі ж праект не падтрымалі, то, магчыма, такі бізнэс у дадзеным месцы не патрэбны зусім. Заключэнне робіцца выснова пра залежнасць людзей заўсёды вельмі каштоўна.

— Адным з спосабаў фінансавання стартапов і бізнес-праектаў з'яўляецца краудинвестинг. Для Беларусі гэта абсалютна новае паняцце. Раскажыце, у чым яго асноўныя адрозненні ад краўдфандынгу, якім займаюцца такія платформы, як Ulej.by і Talakosht?

— Фармальна краудинвестинга ў краіне пакуль няма. У бліжэйшы час мы збіраемся запусціць спецыяльную пляцоўку, з дапамогай якой людзі змогуць падтрымліваць стартапы і маладыя кампаніі.

Паняцці «краудинвестинг» і «краўдфандынг» тоесныя адзін аднаму, паколькі з'яўляюцца элементамі агульнага напрамкі — краудсорсинга. Краўдфандынг прадугледжвае сумеснае фінансаванне праектаў альбо на бязвыплатнай аснове, альбо за матэрыяльнае ўзнагароджанне ў выглядзе якога-небудзь падарунка або асобніка прадукцыі (паслугі), якая выпускаецца (аказваемай) аўтарам праекта. Краудинвестинг прадугледжвае ўдзел у долі фінансуецца прадпрыемства. У дадзеным выпадку інвестар з'яўляецца трымальнікам якой-небудзь часткі праекта, а значыць, мае пэўную пастаянную прыбытак.

У абодвух выпадках рызыкі, звязаныя з неатрыманнем абяцанага ўзнагароджання, нясуць самі інвестары. Праект можа не адбыцца ці не даць чаканай прыбытку. Інвестар павінен гэта разумець.

Сам прынцып краудинвестинга падобны з дзейнасцю бізнес-анёлаў і венчурных фондаў: яны ўкладваюць сродкі ў прадпрыемства і маюць сваю долю прыбытку. Толькі калі бізнес-анёл можа мець 50-працэнтную долю і таму валодае правам кіравання прадпрыемствам, то пры краудинвестинге (у дадзеным выпадку задзейнічана значная колькасць інвестараў, якія ўнеслі невялікія сумы) аб рэальным кіраванні прадпрыемствам гаворка не ідзе.

— Ці здольная краудинвестинговая платформа замяніць сабой бізнес-анёлаў і інвесткампаніі?

— Вядома, яны будуць перасякацца, аднак бізнес-анёлы і венчурныя фонды з рынку дакладна не сыдуць. Хутчэй, яны зоймуць нішу сярэдніх і буйных інвестараў. Так, іх ролю можа паступова змяніцца, але глабальнай трансфармацыі на рынку інвеставання не адбудзецца.

— У канцы мінулага года вы запусцілі платформу Wikibank. Як уладкованы і працуе гэты праект?

— Людзям, якія прыносяць грошы ў банк і размяшчаюць іх ва ўклады, часцей за ўсё абыякава, як выкарыстоўваюцца іх сродкі. Прыкладна такая ж сітуацыя і з крэдытаатрымальнікамі: яны не ведаюць, адкуль бяруцца рэсурсы для развіцця іх праектаў.

Платформа Wikibank — спроба звязаць напрамую ўкладчыкаў і крэдытаатрымальнікаў — прадстаўнікоў малога і сярэдняга бізнесу. Звесці іх разам, каб грамадзяне не проста размяшчалі свае ўклады ў банку, але і ведалі, на якія праекты пойдуць іх грошы.

Сістэма працуе наступным чынам. Укладчык размяшчае на платформе свае грашовыя сродкі на ўмовах зваротнасці і платнасці і такім чынам прымнажае свае зберажэнні, атрымліваючы працэнты, а таксама цікавыя бонусы ад прадпрымальніка. Крэдытаатрымальнік, які прыцягнуў сродкі ўкладчыкаў пад меркаваны праект, атрымлівае адначасова і фінансаванне, і патэнцыйных кліентаў, і дадатковае прасоўванне. Да таго ж, калі праект праходзіць «кліенцкую» экспертызу, падчас якой высвятляецца, што яго падтрымлівае вялікая колькасць людзей, банк бачыць менш рызык у яго рэалізацыі і можа знізіць стаўку па крэдыце на якая адсутнічае суму аж да ўзроўню ніжэй сярэдняга па рынку.

У ўкладчыка ёсць яшчэ адна цікавая магчымасць — забраць ўклад датэрмінова, у тым ліку пры паспяховай продажы яго на «біржы укладаў» без страт. Гэты інструмент дазваляе не забіраць ўклад, губляючы пры гэтым працэнты, а размясціць яго на аўкцыёне дэпазітаў. На пакінуты перыяд ён можа быць прададзены каму-небудзь іншаму. У выніку грошы ў банку знаходзяцца ўсе тры гады, але адзін кліент трымае ўклад у банку на працягу двух гадоў, а другі — аднаго года, але пры гэтым абодва атрымліваюць працэнты як па трохгадовага ўкладу.

Такім чынам, узаемаадносіны ўкладчыкаў і крэдытаатрымальнікаў на дадзенай платформе не толькі максімальна празрыстыя, але і обоюдовыгодны: з дапамогай Wikibank бізнес атрымлівае фінансаванне, кліенцкую базу і дадатковае прасоўванне, а ўкладчыкі прымнажаюць зберажэнні і атрымліваюць, напрыклад, паслугу або тавар ад крэдытаатрымальніка.

— Што, акрамя станоўчага іміджу, дае банку падтрымка такіх бізнес-праектаў?

— Мы не разглядаем платформу як інструмент атрымання звышпрыбыткі. Гэта больш элемент мецэнацтва і нейкая дапамога малому і сярэдняму бізнесу, а таксама элемент фармавання сярэдняга класа ў Беларусі.

За кошт укладзеных сродкаў мы крэдытуем бізнес-праекты, якія размяшчаюцца на платформе. Рызыкі па вяртанню укладаў кліентам і незвароту крэдытаў крэдытаатрымальнікамі нясе банк. Мы даем магчымасць размясціць грошы не проста так, а накіраваць іх на развіццё канкрэтных прадпрыемстваў.

— У Расіі краўдэканоміка працуе з пераменным поспехам. Так, за апошнія гады зачынілася некалькі краудинвестинговых платформаў. Ці магчымая такая сытуацыя ў Беларусі?

— Справа ў падыходзе. Калі мадэль, паспяхова працуе на Захадзе, спрабуюць цалкам перанесці на расійскі рынак з яго заканадаўчымі нормамі і іншымі асаблівасцямі, няма нічога дзіўнага ў тым, што такія праекты перастаюць працаваць. Аднак гэта не значыць, што краўдэканоміка нежыццяздольная ў нашым рэгіёне, проста трэба выкарыстоўваць іншы інструментарый.

Калі ў грамадства ёсць патрэба, заўсёды адшукаецца магчымасць для яе задавальнення. Так, сёння беларускае заканадаўства не разлічана на краудэкономическую мадэль, але заўтра ўсё можа змяніцца.

Калі з'явяцца праекты, якія будуць запатрабаваныя, тады трансфармуюцца і заканадаўчыя нормы. Бо дзяржава таксама зацікаўлена ў стварэнні рабочых месцаў і адкрыцці эфектыўных прадпрыемстваў, у тым, каб з-за мяжы прыходзілі інвестары і не пераманьвалі да сябе нашых спецыялістаў, а дапамагалі ім рэалізавацца на радзіме, каб паспяховы бізнэс у Беларусі маштабаваць за яе межы і фармаваў экспартную прадукцыю, а казна папаўнялася валютай. Усё гэта вельмі важна. Калі бізнес аргументавана дакажа, што праекты неабходныя для росту эканомікі ў цэлым, то і дзяржава будзе зацікаўлена ў карэкціроўцы заканадаўчай базы.

— Ці застанецца ў Беларусі інструментар краўдэканомікі экзотыкай ці ўсё-ткі зойме істотную нішу на рынку фінансавання бізнес-праектаў на ранніх стадыях? Наколькі канкурэнтнай стане дадзеная сфера ў найбліжэйшай будучыні?

— Дрэнна, калі «Белгазпрамбанк» будзе адзіным прадстаўніком гэтага кірунку ў Беларусі. Значыць, мадэль краўдэканомікі працуе няправільна. Вядома, мяркуем з'яўленне на рынку канкурэнтаў, бо, па нашых разліках, запатрабаванасць краўдсорсынгавых фінансавых інструментаў будзе расці.

Зрэшты, на пытанне «ці Будзе інвеставанне распаўсюджаным з'явай?» я сёння адказаць не магу. Мы пакуль не знайшлі механізм, які дапаможа зразумець, як зрабіць так, каб кожны беларус быў зацікаўлены ўкладваць у праекты ўласныя сродкі. Калі б нам гэта ўдалося, то ўжо даўно захапілі б увесь мясцовы рынак.

Ну а калі сур'ёзна, то ў той ці іншай форме краўдэканоміка будзе развівацца. Беларусы праяўляюць усё большую самастойнасць пры прыняцці рашэнняў у сістэме краудсорсинга. З'яўляецца ўсё больш магчымасцяў зразумець і ацаніць механізмы яго працы, разабрацца ў інструментары, вызначыцца з выбарам, куды варта ўкладаць грошы, як атрымаць прыбытак, якія рызыкі трэба ўлічыць. Ідэалогія краўдэканомікі будзе укараняцца ў розумах людзей, краудплощадки працягнуць развівацца. Ад гэтага нікуды не дзецца — такая сусветная тэндэнцыя.