Грашовыя ўлады Беларусі, падобна, вырашылі трохі порисковать. Прычыны гэтага цалкам зразумелыя. З аднаго боку, у апошнія гады ўдалося збіць інфляцыю і стабілізаваць абменны курс беларускага рубля. З іншага боку, грандыёзныя абавязацельствы па будаўніцтве жылля і падтрымцы АПК патрабуюць немалых грошай, якіх у патэнцыйных падрадчыкаў і крэдытораў-дзяржбанкаў відавочна недастаткова.
Пачынаючы з траўня г. г. Нацыянальны банк пачаў даволі энергічна нарошчваць ўнутранае рублёвыя крэдытаванне. Яго чысты ўнутраны рублёвы крэдыт у гэтым годзе склаў ужо 307 млрд BYR (прырост у параўнанні з пачаткам года на 16,9%), прычым за апошні месяц (ліпень) прырост склаў 86 млрд BYR. Гэта значыць запушчаны своеасаблівы механізм — НБ РБ дае рублёвыя крэдыты дзяржбанкам, апошнія крэдытуюць за кошт гэтых сродкаў у асноўным жыллёвае будаўніцтва і АПК, канчатковыя атрымальнікі цэнтралізаваных крэдытаў выходзяць на валютны рынак і купляюць валюту для аплаты імпартных сыравіны і камплектуючых, а таксама ператвараюць частка названых сродкаў на заработную плату сваім работнікам. У выніку, прадаючы валюту, НБ РБ часткова стэрылізуе якая ўзнікае дадатковую рублёвую грашовую масу, часткова яна “асядае ў банках у форме прыросту рублёвых зберажэнняў насельніцтва.
У прынцыпе, такі механізм можа даволі доўга працаваць. Асабліва ў цэнтралізавана кіраванай эканоміцы, дзе дзеянне рынкавых механізмаў зведзена да мінімуму. Як сведчаць дадзеныя банкаўскай статыстыкі, прырост рублёвай грашовай масы за студзень — ліпень т. г. склаў даволі ўмераны велічыню — 24,8%, а па абсалютнай суме яна дасягнула на 1 жніўня г. г. усяго толькі 10,6 трлн. BYR. Прычым найбольшы прырост далі, натуральна, рублёвыя рахункі фізічных асоб — 31,5%, або 4, 8 трлн. BYR на 1 жніўня. Характэрна, што прырост рублёвых сродкаў на бягучых рахунках юрыдычных асоб за сем месяцаў т. г. складае адмоўную велічыню — мінус 2%. Гэта значыць, прадпрыемствы не змаглі выйсці па сваіх бягучых рублёвых рэсурсаў на ўзровень пачатку года, што сведчыць аб нізкай эфектыўнасці іх працы, уключаючы асваенне цэнтралізаваных рэсурсаў.
Пэўную заклапочанасць выклікае і стан валютных рахункаў асноўных дзеючых удзельнікаў ўнутранага валютнага рынку. Нацыянальны банк, які быў вымушаны пастаянна задавальняць попыт на замежную валюту за кошт сваіх рэзерваў, фактычна не змог у бягучым годзе колькі-небудзь іх нарасціць. І гэта пры тым, што на яго рахунку рэгулярна паступаюць з Мінфіна мытныя і акцызныя плацяжы і інш., плюс на рынку прадаецца валюта ў рамках 30-працэнтнай абавязковага продажу выручкі прадпрыемстваў-экспарцёраў.
Па стане на 1 жніўня г. г. чыстыя замежныя актывы НБ РБ склалі 1.436 млн USD, што ўсяго толькі на 3,8% перавышае іх ўзровень на пачатак года. Аналагічныя рэзервы ў камерцыйных банкаў па-ранейшаму знаходзяцца ў глыбокім мінусе — каля 190 млн USD, што, дарэчы, ускосна сведчыць аб даволі рызыкоўнай палітыцы некаторых банкаў, конвертирующих валюту ў больш прыбытковыя фінансавыя інструменты ў беларускіх рублях. Хоць, з іншага боку, банкі пракрэдытавалі эканоміку ў валюце амаль на 2,7 млрд. ДАЛЯРАЎ па стане на 1 жніўня г. г., што па беларускіх маштабах таксама нямала. Асабліва калі ўлічыць эфектыўнасць беларускага рэальнага сектара.
Што ж тычыцца сітуацыі з валютнымі рахункамі юрыдычных асоб і хатніх гаспадарак, то яна застаецца даволі стабільнай. Грамадзяне патроху працягваюць нарошчваць свае валютныя назапашвання ў банках, і іх сума на 1 жніўня дасягнула ўжо 992,8 млн USD. (у жніўні, трэба меркаваць, будзе пераадолены мільярдную мяжу). Прадпрыемствы, асабліва паспяховыя экспарцёры, больш адчувальна нарасцілі свае валютныя авуары — на 24,4%, да 1.209 млн USD, склаўшы тым самым аснову крэдытных рэсурсаў беларускіх банкаў у валюце.
Тым не менш за цяперашнім знешнім дабрабытам стану грашовага сектара беларускай эканомікі праглядаецца шэраг “падводных рыфаў, здольных “прадзіравіць гэтак рызыкоўную палітыку беларускіх грашовых уладаў, — нарошчванне чыстага ўнутранага рублёвага крэдыту Нацыянальнага банка (грашовай эмісіі) для фінансавання розных дзяржпраграм пры адначасовым выкарыстанні продажу валюты для стэрылізацыі залішняй рублёвай грашовай масы ў эканоміцы для прадухілення інфляцыйнай хвалі.
Гэтыя “рыфы заключаюцца ў наступным.
Па-першае, для больш ці менш працяглага правядзення падобнай палітыкі неабходна стабільнае і нарастальную паступленне валюты звонку на ўнутраны валютны рынак. Як для задавальнення растучых патрэбаў ў імпартным сыравіну і камплектуючых, так і для задавальнення попыту насельніцтва на імпартныя спажывецкія тавары (чым вышэй прыбыткі, тым больш увагі надаецца якасці гэтых тавараў). Гарантаваць такі прырост прытоку валюты ў краіну ніхто не можа. Больш таго, калі НБ РБ будзе ўпарціцца з абменным курсам рубля, нягледзячы на якія растуць выдаткі прадпрыемстваў і ўтоеную інфляцыю, тым цяжэй будзе беларускім экспарцёрам. Асабліва тым, якія ўжо балансуюць на мяжы стратнасці сваіх знешніх продажаў.
Па-другое, адным з умоў працягу названай грашовай палітыкі павінна з'яўляцца нязменнасць цэн на імпартную сыравіну, у тым ліку на энерганосьбіты. Сітуацыя тут вельмі няпростая, нават незалежна ад пагроз расійскага “Газпрома падвысіць цану на прыродны газ да якіх-то астранамічных велічынь. Для беларускай эканомікі, зразумела. У краіне, дзе Беларусь у асноўным набывае сыравінныя рэсурсы і матэрыялы, бушуе інфляцыя, якая дасягнула за 7 месяцаў г. г. амаль 8%, а нацыянальная валюта, наадварот, умацоўваецца па прычыне изобильного прытоку нафтадаляраў. Гэта аб'ектыўна падаражае рэсурсы і для беларускай эканомікі, і ёй давядзецца пастаянна нарошчваць свае выдаткі на аплату імпартнай сыравіны. Пры цяперашняй грашовай палітыцы гэта пагражае паслядоўным высільваннем валютных рэзерваў Нацыянальнага банка.
Па-трэцяе, пры пастаянным росце рублёвых грашовых зберажэнняў беларускага насельніцтва адчуваецца яго пэўная насцярожанасць у дачыненні да даверу да беларускага рубля. І, адпаведна, любая інфармацыя або ўзнікненне нават часовых праблем з канвертаваннем рублёў у замежную валюту здольная выклікаць паніку і “уцёкі ад рубля. Дарэчы, мяркуючы па нядаўна якая з'явілася інфармацыі аб нібыта рыхтуецца чарговы дэнамінацыі беларускага рубля, хто-то ўжо спрабуе згуляць на гэтым недаверы. Бо нягледзячы на поўную бессэнсоўнасць гэтай інфармацыі, яна здольная ўстрывожыць частка насельніцтва. А далей — ланцуговая рэакцыя. Цяперашніх рэзерваў Нацыянальнага банка і камерцыйных банкаў ўжо недастаткова, каб канвертаваць усе рублі на рахунках грамадзян у валюту. Вядома, верагоднасць такога варыянту развіцця падзей невысокая, але выключаць яго цалкам з рахункаў было неабачліва. Асабліва калі відавочна выявяцца праблемы з ростам экспартнай выручкі і выдаткамі на аплату крытычнага імпарту.
У-чацвёртае, не варта ўсё ж свята верыць у непахіснасць інфляцыйнай сітуацыі. Акрамя таго, што беларуская эканоміка імпартуе інфляцыю з Расеі, яшчэ і рост яе ўнутраных выдаткаў на вытворчасць прадукцыі і паслуг даволі значны. Асабліва па артыкуле аплаты працы і адлічэнняў у ФСАН. Пакуль яна пад адміністрацыйным кантролем, але гэта — ненадзейны інструмент пры падаючай рэнтабельнасці ўсіх без выключэння галін рэальнага сектара. І калі ў адзін выдатны момант яна выйдзе з-пад кантролю, нягледзячы на трукі беларускіх статыстыкаў, то мала не падасца. Па крайняй меры, яе прырост у ліпені г. г. насцярожвае, і ёсць шанцы, што ў наступныя месяцы яна пойдзе па графіку, перавышае папярэдні год.
У цэлым жа можна канстатаваць, што беларускія грашовыя ўлады абралі даволі рызыкоўны варыянт грашовай палітыкі і ўжо ў бліжэйшыя месяцы грашовы рынак краіны можа сутыкнуцца з сур'ёзнымі праблемамі.
Валерый ДАШКЕВІЧ
№32 (717) - 21 - 28 жніўня 2006
