Гаворым «даляр» думаем «юань»

Прынята лічыць, што прывязка беларускага рубля да даляра ЗША ў намінальным выражэнні з'яўляецца спрыяльным фактарам для беларускай знешняй гандлю ў сілу паслаблення амерыканскай валюты і, адпаведна, беларускага рубля па дачыненні да іншых валют на міжнародным фінансавым рынку.

Гэта сапраўды мае месца, аднак сітуацыя не з'яўляецца адназначнай, так як за кошт высокай інфляцыі ў Беларусі пакупніцкая здольнасць даляра падае, што прыводзіць да росту імпарту і зніжэння экспарту з нашай краіны, гэта значыць ніяк не спрыяе яе знешнім гандлі. Каб ацаніць становішча спраў, варта разгледзець змяненне рэальнага (скарэкціраванага на інфляцыю) курсу беларускага рубля ў адносінах да тых валют, курсы якіх вызначаюць стан знешняга гандлю краіны.

Сіла ў слабасці.

За 7 гадоў, якія прайшлі з моманту ўвядзення адзінага курса валют на Беларускай валютна-фондавай біржы беларускі рубель абясцэніўся ў адносінах да даляра ЗША прыкладна ў 2 разы. Аднак спажывецкія цэны ў Беларусі выраслі ў яшчэ большай ступені і ў выніку рэальны курс беларускага рубля да даляра за 2001-2006 гг. не знізіўся, а вырас прыкладна ў паўтара разы, прырасці на 5-10% штогод (гл. дыяграму).

Прыкладна ў такой жа ступені беларускі рубель вырас і па адносінах да кітайскага юаня, які да сярэдзіны 2005 года быў прывязаны да даляра ЗША ў намінальным, а фактычна і ў рэальным выражэнні. Нічога добрага знешнім гандлі Беларусі гэта, вядома, не дало. Хоць у Беларусі прамы аб'ём гандлю з Кітаем і невялікі, але імпарт тавараў з Кітая праз іншыя краіны даволі значны і, акрамя гэтага, цэны на кітайскі экспарт фактычна задаюць ўзровень коштаў на многія тавары на сусветным рынку, уключаючы важны для нас расейскі.

Негатыўныя наступствы узмацнення па адносінах да даляра і юаня былі, па-відаць, часткова кампенсаваныя паслабленнем беларускага рубля ў адносінах да расійскага. За 2001-2006 гады наша валюта патаннела па адносінах да расейскага ў рэальным выражэнні прыкладна на трэць, хоць былі гады, калі рэальны курс практычна не мяняўся (гл. дыяграму).

Па адносінах да еўра за 2001-2006 гг. беларускі рубель практычна не змяніўся ў рэальным выражэнні. Вялікую частку часу рубель таннеў, але паслабленне еўра ў адносінах да даляра ў 2005 годзе звяло усе дасягненні на няма. Гэта значыць, што ўмовы знешняга гандлю таварамі, цэны на якія фармуюцца ў еўра, для Беларусі за некалькі гадоў не пагоршыліся і не палепшыліся.

Вядома, варта ўлічваць, што сувязь змены рэальнага курсу валют са станам знешняга гандлю носіць далёка не адназначны характар, так як на гандаль ўплываюць не ўсе кошты, якія ўлічваюцца пры падліку інфляцыі. Гэта адносіцца, у прыватнасці, да кошту жыллёва-камунальных паслуг, якія ўносяць значны ўклад у інфляцыю, хоць не могуць быць ні імпартаваныя, ні экспартаваныя.

Як бы тое ні было, якая праводзіцца Нацыянальным банкам палітыка курсаўтварэння, падобна, у некаторай ступені спрыяла развіццю беларускай эканомікі, забяспечваючы канкурэнтаздольнасць экспарту краіны па параўнанні з еўрапейскімі і расійскімі таварамі.

Аднак у цяперашні час сітуацыя ў сусветнай эканоміцы і ў нашай краіне змяняецца, таму самы час падумаць аб тым, якая валютная палітыка будзе найбольш выгаднай для Беларусі. У прынцыпе, як гэта зрабіць, вядома. Трэба вызначыць кошык валют краін — асноўных гандлёвых партнёраў Беларусі і ўсталяваць тэндэнцыю змены курсу рубля ў адносінах да гэтай кошыку — рэальнага эфектыўнага курсу. Калі мы хочам, каб валютная палітыка краіны была нейтральнай для знешняга гандлю, патрабуецца забяспечыць стабільнасць рэальнага эфектыўнага курсу беларускага рубля. Калі якая падтрымлівае — то неабходна зніжэнне гэтага курсу.

Можна, вядома, ні да чаго не прывязвацца, дапусціўшы свабоднае курсаўтварэнне, але такую свабоду могуць дазволіць сабе толькі эканамічна добра развітыя краіны. Нават такія гіганты, як Расея і Кітай, пакуль не вырашаюцца гэта зрабіць і ўвялі прывязку да кошыка ў 2005 годзе.

Прывязаны да кошыку.

У прыватнасці, з 1 лютага 2005 года курс расейскага рубля быў афіцыйна прывязаны да так званай бівалютнага кошыка з даляра і еўра, у якой суадносіны дадзеных валют складала 9:1 адпаведна. Затым яно некалькі разоў змянялася і з 8 лютага 2007 года ўстаноўлена на ўзроўні 5, 5:4,5. То бок, калі еўра, дапусцім, даражэе ў адносінах да даляра на 1%, то еўра даражэе і па адносінах да расійскага рубля на 0,45%, а даляр таннее ў адносінах да рубля на 0,55%.

Дадзеная прывязка не з'яўляецца абсалютна жорсткай, так як Цэнтрабанк часам змяняе курс рубля ў адносінах да кошыка ў цэлым. У мэтах барацьбы з інфляцыяй у цяперашні час банк праводзіць палітыку ўмацавання курсу расійскага рубля ў адносінах да кошыка. У бягучым годзе ён рабіў гэта ўжо 3 разы.

У прагнозе сацыяльна-эканамічнага развіцця Расіі на 2008 год і на перыяд да 2010 года мяркуецца, што рэальны эфектыўны курс рубля ў 2007 годзе вырасце на 4-5% і толькі ў 2010 годзе спыніць ўмацоўвацца. Да гэтага часу выдаткі на імпарт у РФ павінны перавысіць даходы ад экспарту і ўстойлівасць расейскага рубля будзе падтрымлівацца за кошт рэзерваў Цэнтрабанка і паступленнем замежнага капіталу ў РФ.

Як бачым, РФ плануе спыніць ўмацаванне рэальнага эфектыўнага курсу толькі ў 2010 годзе. Але Беларусь яшчэ ў 2006 годзе трапіла ў такую сітуацыю з суадносінамі імпарту і экспарту, у якой Расея апынецца толькі ў 2010 годзе, то ёсць для нас было б добра пачаць зніжаць рэальны эфектыўны курс беларускага рубля ўжо цяпер.

Лепш за ўсё для знешняга гандлю было б рэзка дэвальваваць беларускі рубель. Але гэты крок непрымальны па шэрагу прычын: Беларусі пажадана захаваць стабільнасць намінальнага курсу айчыннай рубля па адносінах да даляра ў мэтах захавання прывабнасці ўкладаў у беларускіх рублях перад валютнымі і існуючага ўзроўню заработных плат. Краіне даводзіцца вырашаць адразу 2 задачы — падтрымкі як знешняй гандлю, так і фінансавай сістэмы.

Пакуль тэндэнцыі змены ўзаемных курсаў даляра ЗША, еўра і расійскага рубля спрыяе вырашэнню абедзвюх задач адначасова. Даляр у бліжэйшыя пару гадоў мае высокія шанцы працягнуць зніжэнне. Таму калі падтрымліваць беларускі рубель стабільным ў адносінах да даляра ў намінальным выражэнні, то ў рэальным выражэнні беларускі рубель будзе ўмацоўвацца на 4-6% у год па адносінах да даляра (пры інфляцыі ў Беларусі ў межах 6-8%), але застанецца нязменным ці нават аслабее па адносінах да еўра і працягне зніжэнне ў адносінах да расійскага рубля. Рэальны эфектыўны курс нацыянальнай валюты пры гэтым можа нават панізіцца.

Праўда, наколькі такая палітыка дапаможа беларускай знешняй гандлі, — вялікае пытанне. І адказ на яго залежыць у тым ліку і ад дынамікі курсу кітайскай валюты па адносінах да даляра.

Рост коштаў непазбежны.

Як ужо было адзначана, на працягу некалькіх апошніх гадоў з-за стабілізацыі курсу юаня ў адносінах да даляра ЗША ў рэальным выражэнні ўмовы для гандлю беларускімі таварамі, канкуруючымі з кітайскімі на знешнім рынку, пагаршаліся. Аднак пачынаючы з бягучага года сітуацыя можа прынцыпова змяніцца і беларускі рубель пачне слабець у адносінах да юаня ў рэальным выражэнні.

У чэрвені 2007 года спажывецкія кошты ў Кітаі выраслі на 4,4% у адносінах да аналагічнага перыяду мінулага года, а ў ліпені — ужо на 5, 6%, што з'яўляецца рэкордна высокім значэннем за апошнія 10 гадоў. У асноўным падаражэла спажытае ўнутры краіны прадукты харчавання (на 15,4%), тады як нехарчовыя тавары — усяго на 0, 9%. Нават пасля такога скачка інфляцыя ў Кітаі пакуль застаецца ніжэй, чым у Беларусі, але з улікам таго, што рубель практычна стабільны ў адносінах да даляра, а юань ўмацоўваецца, атрымліваецца, што ў рэальным выражэнні курс беларускага рубля ў адносінах да юаня пачаў зніжацца.

Падобнае з'ява можа мець месца па выніках бягучага года і на працягу яшчэ некалькіх гадоў, так як, паводле ацэнак розных экспертаў, юань пераацэнены па адносінах да даляра прыкладна на 40-60%.

Працэс ўмацавання юаня ў адносінах да даляра пачаўся яшчэ ў 2005 годзе, калі Кітай ўвёў плаваючы курс юаня. Да гэтага на працягу 10 гадоў Кітай трымаў курс сваёй валюты на ўзроўні 8,28 юаня за даляр.

Пры гэтым кошты ў самым Кітаі былі значна ніжэй сусветных у даляравым выразе. Гэта дазволіла краіне прыцягнуць замежных інвестараў і арганізаваць вытворчасць тавараў на экспарт, перамагаючы канкурэнтаў за кошт цэнавага фактару. У выніку сальда гандлёвага балансу Кітая ўжо доўгія гады станоўчае, а золатавалютныя рэзервы дасягнулі ў цяперашні час астранамічнай велічыні 1,3 трлн. USD.

Развітыя эканамічныя дзяржавы доўгі час мірыліся з такім становішчам, так як імпарт танных тавараў з Кітая дазваляў ім знізіць інфляцыю. Аднак у апошнія гады ўрад ЗША, занепакоены ростам адмоўнага сальда ўласнага знешнегандлёвага балансу і знешняга доўгу краіны, стала выказваць усё большую незадаволенасць.

Пад ціскам ЗША Кітай пачаў змяняць валютную палітыку. Нацыянальны банк краіны 21 ліпеня 2005 года рэвальвіраваны юань ў адносінах да даляра на 2, 1% і пачаў паступовае ўзмацненне юаня. Праўда, не спяшаючыся. За 2 гады з моманту ўвядзення плаваючага курсу юань ўмацаваўся за ўсё на 7,22%. Аднак у бягучым годзе гэты працэс паскорыўся.

Такім чынам, у бліжэйшыя гады эпоха нізкай інфляцыі ў свеце, выкліканы наплывам танных кітайскіх тавараў, можа скончыцца. Умацаванне юаня павінна прывесці да росту коштаў (у перспектыве на велічыню каля 50%) на многія прамысловыя і сельскагаспадарчыя тавары ва ўсім свеце падобна таму, як гэта адбылося з сыравіннымі таварамі за некалькі апошніх гадоў.

Беларусі гэта дае шанец абысціся без дэвальвацыі рубля па адносінах да даляра, так як, калі ў Кітаі інфляцыя і ревальвация юаня ў адносінах да даляра захаваюцца на бягучым адносна высокім узроўні, то ў бліжэйшыя гады знешнегандлёвая кан'юнктура для беларускіх тавараў за мяжой можа змяніцца ў лепшы бок.