Урад Беларусі ў бягучым годзе назапасіла значныя фінансавыя рэсурсы, вялікая частка якіх павінна быць выдаткаваная ў бліжэйшыя месяцы, што можа негатыўна адбіцца на стабільнасці фінансавага рынку краіны.
Уладзімір ТАРАСАЎ
Хоць некаторыя мяркуюць, што лічыць грошы ў чужой кішэні не зусім прыстойна, рабіць гэта часам бывае вельмі займальна. Асабліва, калі гэты кашалёк — дзяржаўны бюджэт, то
ёсць, можна сказаць, агульныя грошы ўсіх жыхароў Беларусі. Правядзенне некаторай рэвізіі дзяржаўных фінансаў цяпер здаецца своечасовым, так як набліжаецца канец года — час
традыцыйнага павелічэння дзяржаўных выдаткаў.
На дэпазіце — больш за мільярд.
Марнаваць ўраду ёсць што. Паток паступленняў у бюджэт не вычэрпваецца, больш таго, за 9 месяцаў бягучага года ў Беларусі сфармаваўся прафіцыт кансалідаванага бюджэту ў памеры 2,7 трлн. BYR.
Даходы кансалідаванага бюджэту за 9 месяцаў бягучага года выраслі да 34,3 трлн. BYR, або на 25,5% у параўнанні з даходамі за аналагічны перыяд мінулага года. У той жа час Мінфін некалькі
прытрымаў рост выдаткаў, якія павялічыліся на 22,8% — да 31, 5 трлн. BYR.
Па выніках студзеня — верасня даходы рэспубліканскага бюджэту дасягнулі 77,2% ад гадавога плана (25,9 млрд BYR), а выдаткі — 68, 1% ад гадавога плана (23,5 млрд BYR). Розніца ў
фінансаванні — 2,4 трлн. BYR.
Такім чынам, прафіцыт бюджэту на 1 кастрычніка ў асноўным быў сфармаваны за кошт адставання тэмпаў расходавання бюджэтных сродкаў ад паступлення даходаў.
Падобная палітыка дзяржавы вельмі істотна адбілася на памеры сродкаў ўрада ў беларускай банкаўскай сістэме. Калі на пачатак года велічыні чыстага крэдыту ўраду з боку
беларускіх камерцыйных банкаў і Нацыянальнага банка былі даволі нязначнымі (гл. графік 1) — мінус 312,1 млрд BYR і мінус 203,9 млрд BYR адпаведна, то на 1 лістапада яны дасягнулі
па мінус 2 трлн. BYR кожная. Адмоўная велічыня гэтага крэдыту азначае, што ўрад не павінна банкам, а банкі — ураду.
Такім чынам, дзяржава выступае ў якасці фінансавага донара беларускай банкаўскай сістэмы, забяспечваючы рэсурсамі камерцыйныя банкі і удзельнічаючы ў фарміраванні золатавалютных рэзерваў краіны,
размешчаных Нацбанкам па-за межамі Беларусі.
Павелічэнне чыстага крэдыту ўраду ў бягучым годзе тлумачылася ў асноўным ростам дэпазітаў дзяржавы як у камерцыйных банках, так і ў Нацыянальным. Пры гэтым калі ў камерцыйных банках за 10
месяцаў бягучага года іх велічыня вырасла на 1,5 млрд BYR, то ў Нацыянальным банку падскочыла на 2,1 млрд BYR, гэта значыць амаль на 1 млрд USD (гл. графік 2).
Практычна ўвесь прырост дэпазітаў урада ў Нацбанку тлумачыцца ростам іх валютнай часткі з 303,3 млн. да 1.252,6 млн USD (гл. графік 3). У бягучым годзе яны павялічваліся ў сярэднім прыкладна
на 30 млн USD у месяц, за выключэннем чэрвеня і верасня, калі прырост дасягнуў 590 млн і 292,4 млн USD адпаведна. Крыніцы паступленняў у дадзеныя месяцы вядомыя — гэта продаж
10-працэнтнага пакета акцый ААТ "Белтрансгаз" і 51-працэнтнай долі ў статутным фондзе аператара сотавай сувязі МЦС.
Як бачым, урад пакуль не марнуе грошы, атрыманыя ад продажу дзяржаўнай маёмасці, а трымае іх у свайго роду рэзерве, якое складае большую частку прафіцыту дзяржаўнага
бюджэту.
Калі сума дэпазітаў урада за 10 месяцаў бягучага года значна ўзрасла, то патрабаванні банкаў да ўраду ў цэлым за 10 месяцаў бягучага года практычна не змяніліся (гл. графік 4).
Велічыня патрабаванняў камерцыйных банкаў, якія прадстаўляюць сабой дзяржаўныя каштоўныя паперы, якія знаходзяцца ва ўласнасці банкаў, у сярэдзіне бягучага года прыкметна знізілася, але ў апошнія месяцы яна
амаль аднавілася да ўзроўню пачатку года.
Збіраць або марнаваць?
Наяўнасць у ўрада Беларусі значных сродкаў, якія павінны быць выдаткаваныя ў бліжэйшы час, стварае патэнцыйную пагрозу дэстабілізацыі фінансавага рынку Беларусі ў канцы бягучага
— пачатку будучага года. У выпадку, калі ўрад вырашыць выдаткаваць наяўныя ў яго бюджэтныя сродкі, у банкаўскую сістэму краіны павінны патрапіць каля 3 трлн. BYR звыш звычайных
паступленняў.
Гэта можа прывесці да вельмі сур'ёзных наступстваў для фінансавага рынку Беларусі: магчымыя скачок інфляцыі і павелічэнне ліквіднасці банкаўскай сістэмы, што прывядзе да зніжэння кошту рублёвых
рэсурсаў і падзення ставак па дэпазітах. Апошняе багата адтокам сродкаў насельніцтва ў беларускіх рублях з банкаў.
У прынцыпе, залішняя ліквіднасць можа сысці на пагашэнне знешняга доўгу краіны, валавая велічыня якога на 1 ліпеня 2007 года дасягнула 9,3 млрд USD. Банкі і прадпрыемствы, бадай, пайшлі б на гэта
пры зніжэнні кошту рублёвых рэсурсаў. Але ў дадзеным выпадку паўстане іншая праблема — выплата доўгу прывядзе да памяншэння золатавалютных рэзерваў краіны прыкладна на 1 млрд USD.
У цяперашні час развіццё падзей па апісаным вышэй сцэнары кіраўніцтвам краіны не прадугледжана. Нацыянальны банк выступае супраць росту інфляцыі і істотнага зніжэння ставак па дэпазітах,
баючыся страты асноўнага крыніцы сродкаў для фінансавання эканомікі — грошай насельніцтва. Не мяркуецца і страты золатавалютных рэзерваў.
Гэта азначае, што краіна пойдзе па іншаму шляху. Урад можа наогул ўстрымацца ад рэзкага павелічэння бюджэтных выдаткаў у бліжэйшыя месяцы, скончыўшы 2007 год са значным прафіцытам і
сфармаваўшы такім чынам нейкі рэзерв.
Дадзены варыянт здаецца найбольш верагодным і цалкам прымальным, так як гарантуе стабільнасць на фінансавым рынку. Праўда, такія дзеянні ўрада будуць выглядаць даволі дзіўнымі на фоне
значных намаганняў дзяржавы і прыватных кампаній па прыцягненню замежных і айчынных інвестыцый, так як атрымліваецца, што Беларусь мае ўласныя сродкі, якія чаму-то не накіроўвае
на інвестыцыі.
Таму добра было б ажыццявіць бюджэтныя выдаткі ў поўнай меры або нават звыш запланаванага ўзроўню без зніжэння велічыні знешняга доўгу і золатавалютных рэзерваў дзяржавы, а таксама без
істотнага росту інфляцыі і іншых негатыўных наступстваў. Аднак ажыццявіць гэта тэхнічна ў кароткія тэрміны наўрад ці магчыма. Трэба чакаць, пакуль эканоміка зможа сама "засвоіць"
павелічэнне дзяржаўнага фінансавання.
Ужо пры бягучым узроўні выдаткаў бюджэту ліквіднасць беларускай банкаўскай сістэмы з'яўляецца некалькі залішняй, у сувязі з чым Нацыянальны банк пастаянна размяшчае ўласныя кароткатэрміновыя
аблігацыі, аб'ём якіх у абароце ў цяперашні час складае 200-300 млрд BYR.
Каб прыбраць з рынку "лішнія" грошы ў выпадку рэзкага павелічэння дзяржаўных выдаткаў, Нацбанку давялося б павялічыць аб'ёмы размяшчэння ДА прыкладна на парадак, што багата
узнікненнем нестабільнасці рынку міжбанкаўскіх крэдытаў, так як аб'ёмы аперацый на ім значна ўзраслі б. Вядома, мог бы значна павялічыць аб'ём размяшчэння дзяржаўных каштоўных папер
і Мінфін, але для яго гэта не мае сэнсу, таму што бюджэт і так прафіцытны.
У цяперашні час Нацыянальны банк, прадбачачы магчымасць ўзнікнення праблем на фінансавым рынку Беларусі ў канцы года, спрабуе прыняць прэвентыўныя меры. Як паведаміў 21 лістапада першы намеснік
старшыні праўлення Нацыянальнага банка Павел Калаур, банк разлічвае на тое, што, як і ў мінулыя гады, яму ўдасца знайсці разуменне ў ўрада і Міністэрства фінансаў і правесці
заключныя бюджэтныя выдаткі ў студзені 2008 года. Гэта можа дазволіць, па думку П. Калаўра, ўкласціся ў верхнюю мяжу гадавога прагнозу інфляцыі, роўную 8%.
Што распачне ўрад, пакуль невядома. У любым выпадку канец бягучага года на фінансавым рынку Беларусі абяцае быць цікавым.
У прынцыпе, праблема росту бюджэтных выдаткаў і ўзнікнення ва ўрада некаторых рэзерваў у Беларусі ўзнікае не першы раз. У прыватнасці, і ў канцы мінулага года ўрад павялічыла
выдаткі і знізіла рэшткі на сваіх дэпазітах у Нацбанку (гл. графікі 2, 3).
Аднак у бягучым годзе назапашаныя рэсурсы дзяржавы нашмат перавышаюць звычайны ўзровень, што робіць праблему больш вострай. Так, велічыня чыстага крэдыту ўраду з боку Нацбанка і
камерцыйных банкаў на 1 лістапада 2007 года дасягнула мінус 4 трлн. супраць мінус 0,9 трлн. BYR на аналагічную дату 2006 года.
