Як папоўніць валютныя рэзервы

Упэўненасць у гэтым выказаў старшыня праўлення Нацыянальнага банка Пётр Пракаповіч на сустрэчы з прэзідэнтам Беларусі Аляксандрам Лукашэнкам 6 жніўня. Па яго словах, вырашыць дадзеную задачу дазволяць своечасова прынятыя ўрадам і Нацбанкам меры.

Тым не менш, гэта няпростая задача, так як да гэтага часу павялічыць рэзервы на супастаўную велічыню ўдавалася толькі адзін раз — у чэрвені бягучага года пасля продажу 12,5% акцый ААТ "Белтрансгаз" за 625 млн. USD. Каб ацаніць, наколькі гэта рэальна, трэба зразумець, што ўяўляюць сабой рэзервы, як яны фармуюцца, дзе знаходзяцца і, уласна, якое дачыненне яны маюць да фінансах краіны ў цэлым і кожнага яе асобнага грамадзяніна ў асобнасці. Паспрабуем гэта зрабіць.

Рост забяспечваюць экспарцёры і ўрад.

Пад золатавалютнымі рэзервамі Беларусі маюцца на ўвазе яе міжнародныя рэзервовыя актывы ў нацыянальным вызначэнні. Гэта якія знаходзяцца ва ўласнасці органаў дзяржаўнага кіравання і Нацыянальнага банка валюта, запасы каштоўных металаў і каштоўных камянёў, якія могуць быць лёгка выкарыстаны для продажу ў выпадку ўзнікнення неабходнасці, у прыватнасці для забеспячэння стабільнасці нацыянальнай валюты.

Зразумела, рэзервы не ляжаць без карысці ў падвалах Нацыянальнага банка, а укладзеныя ў актывы за мяжой, хоць якая-то іх частка, безумоўна, знаходзіцца на тэрыторыі РБ. Да рэзервах ставяцца не ўсе сродкі ўрада і Нацбанка за мяжой, а толькі тыя, якія могуць быць лёгка пераведзены ў наяўныя або безнаяўныя сродкі. Гэта рэшткі сродкаў на карэспандэнцкіх рахунках і дэпазіты "да запатрабавання" ў банках-нерэзідэнтах, патрабаванні да нерэзідэнтаў з тэрмінам пагашэння да аднаго года, а таксама некаторыя каштоўныя паперы замежных эмітэнтаў.

Акрамя міжнародных рэзервовых актываў у нацыянальным вызначэнні, для характарыстыкі фінансавай устойлівасці Беларусі выкарыстоўваецца паняцце міжнародных рэзервовых актываў у вызначэнні Міжнароднага валютнага фонду. У склад апошніх уключаюцца найбольш ліквідныя актывы, куды ўваходзяць частка валютных рэзерваў, манетарнае золата, спецыяльныя правы запазычання і рэзервовая пазіцыя ў МВФ. Да рэзервах у вызначэнні МВФ не адносяцца каштоўныя металы, за выключэннем манетарнага золата (у выглядзе зліткаў і манет), а таксама каштоўныя камяні, так як на іх рэалізацыю можа спатрэбіцца значнае час.

Рэзервы ў вызначэнні МВФ, вядома, больш дакладна адлюстроўваюць магчымасць аператыўнага атрымання грошай, чым рэзервы ў нацыянальным вызначэнні, але затое апошнія больш поўна характарызуюць велічыню сродкаў, якія ў краіны знаходзяцца ў запасе.

Велічыня рэзерваў у нацыянальным вызначэнні на 1 жніўня бягучага года склала 3.086 млн USD, павялічыўшыся з пачатку года на 76%. З іх 2.417 млн USD склалі рэзервовыя актывы ў замежнай валюце, 292, 6 млн USD — у выглядзе манетарнага золата (зліткаў і манет), 136,4 млн USD — у выглядзе золата на рахунках замежных банкаў, 203,6 млн USD — у выглядзе іншых каштоўных металаў, а таксама на 31,1 млн USD каштоўных камянёў.

Сумарны рост рэзерваў за 7 месяцаў быў абумоўлены ў асноўным павелічэннем на 113% запасаў валюты.

Асноўнай крыніцай росту стала выручка за пакет акцый ААТ "Белтрансгаз". Дэпазіты ўрада ў замежнай валюце, размешчаныя ў Нацыянальным банку, выраслі з 303,3 млн USD на 1 студзеня 2007 года да 989,5 млн USD на 1 ліпеня. То есць сродкі ўрада склалі каля 1/3 часткі золатавалютных запасаў краіны на апошнюю дату.

Як паведаміў П. Пракаповіч, адным з крыніц павелічэння рэзерваў стала купля Нацыянальным банкам замежнай валюты на суму 508 млн. USD. Вядома, здаецца трохі дзіўным, што Нацбанк набывае валюту на ўнутраным рынку, у той час як сальда знешняга гандлю ў Беларусі адмоўнае, то ёсць валютныя паступленні ад экспарту ніжэй паступленняў ад імпарту, але гэтая асаблівасць мае даволі простае тлумачэнне. Справа ў тым, што значная частка імпарту ажыццяўляецца ў Беларусь за кошт знешніх запазычанняў, то ёсць без набыцця валюты на ўнутраным рынку. У выніку сума сродкаў, якія беларускія прадпрыемствы купляюць на ўнутраным рынку, аказваецца менш сумы валютнай выручкі ад экспарту, якую іншыя беларускія прадпрыемствы прадаюць. Гэтую розніцу і купляе Нацыянальны банк. Гэта значыць імпарт аплачваецца ў доўг.

Іншыя крыніцы рэзерваў недастаткова вялікія.

Продаж валютнай выручкі экспарцёраў і валютныя даходы Мінфіна з'яўляюцца асноўнымі крыніцамі папаўнення рэзерваў краіны.

Аб іншых крыніцах папаўнення рэзерваў наўрад ці варта казаць сур'ёзна, хоць яны таксама маюцца, так як паступлення валюты ў краіну ажыццяўляюцца не толькі ад знешняга гандлю, у выглядзе крэдытаў або платы за беларускія акцыі. Існуюць, у прыватнасці, пераклады сродкаў з-за мяжы ад грамадзян, даходы ад беларускіх актываў за мяжой, прамыя і партфельныя інвестыцыі і г. д.

Поўная інфармацыя аб руху сродкаў у Беларусь і з яе публікуецца Нацыянальным банкам у плацежным балансе краіны. У цяперашні час ёсць дадзеныя толькі за I квартал бягучага года, але і яны дазваляюць атрымаць уяўленне аб тым, што адбываецца ў гэтай сферы беларускіх фінансаў.

Даволі значны аб'ём паступлення капіталу ў краіну забяспечваюць прамыя інвестыцыі. Частка сродкаў, якія паступаюць прадаецца на ўнутраным рынку і можа папоўніць рэзервы. Валавы аб'ём прамых інвестыцый за I квартал бягучага года склаў 261, 4 млн. USD, аднак пры гэтым значная частка інвестыцый была выведзена з краіны, у выніку чаго чысты прыток капіталу склаў усяго 125,4 млн USD.

Значных змяненняў у дачыненні да прамых інвестыцый да канца года тут не прадбачыцца, за адным выключэннем. Атрыманыя 625 млн. ДАЛЯРАЎ ад "Газпрому" ў кошт аплаты за пакет акцый ААТ "Белтрансгаз" будуць улічаныя, хутчэй за ўсё, менавіта як прамыя інвестыцыі, што абумовіць іх значны прырост у III квартале. Але чакаць гэтак жа маштабных новых паступленняў, па меншай меры ў жніўні, не прыходзіцца.

Партфельныя інвестыцыі ў Беларусі блізкія да нуля з прычыны адсутнасці арганізаванага рынку каштоўных папер, дзе праводзіліся б рэгулярныя таргі акцыямі.

Прыток валюты ў краіну забяспечылі і грамадзяне Беларусі, якія працуюць за мяжой. Разліковая велічыня аплаты працы рэзідэнтаў РБ, якія часова працуюць за мяжой, у I квартале бягучага года склала 30,1 млн USD, а сума аплаты працы работнікаў-нерэзідэнтаў, часова занятых у эканоміцы РБ, — 0,7 млн. USD.

Паступленне сродкаў назіралася і па артыкуле бягучых трансфертаў, то ёсць па грашовых пераводах фізічных і юрыдычных асоб.
У I квартале ў краіну паступіў 61 млн USD трансфертаў, а выплачана нерэзідэнтам было 32,7 млн. USD. Сальда перакладаў фізічнымі асобамі аказалася вельмі нязначным: выведзена з краіны ў карысць нерэзідэнтаў 19,1 млн. USD, а пераведзена ў краіну 23,6 млн. USD.

Як бачым, мяркуючы па афіцыйных дадзеных, у адрозненне ад многіх іншых краін СНД, паступлення валюты ад грамадзян Беларусі, якія працуюць за мяжой, вельмі нязначныя. У рэальнасці гэтыя паступлення, па-відаць, нашмат больш афіцыйных лічбаў. Але і пераацэньваць велічыню дадзенага крыніцы рэсурсаў не варта, так як аб'ём куплі валюты насельніцтвам на ўнутраным рынку пакуль застаецца вышэй аб'ёму продажу.

Прыток капіталу ў краіну забяспечваюць і мігранты. У I квартале бягучага года кошт маёмасці і фінансавых сродкаў, што ўвозяцца ў Беларусь імігрантамі, склала 48 млн. USD. За той жа час фізічныя асобы, якія выехалі на пастаяннае месца жыхарства за мяжу, вывезлі 22,2 млн. USD. Але гэтыя сумы невялікія і на рэзервах прыкметным чынам не адбіваюцца.

Вельмі нязначнымі былі і паступлення ў названы перыяд ад выплаты нерэзідэнтамі падаткаў, штрафаў і падобных плацяжоў, якія склалі за I квартал бягучага года 12,6 млн. USD.

Па шэрагу артыкулаў аплатнага балансу назіраўся адток капіталу. У першую чаргу — па інвестыцыйных даходаў. Нерэзідэнты атрымалі ад сваіх укладанняў у Беларусі за I квартал 184,1 млн. USD даходаў, тады як рэзідэнты Беларусі ад укладанняў за мяжой — 15,5 млн. USD.

Усё роўна ідуць справы і з наяўнымі сродкамі. За I квартал бягучага года наяўнай валюты вывезена з краіны на 413,3 млн. USD, а ўвезена — на 341,4 млн. USD, гэта значыць колькасць наяўнай валюты ў РБ, па афіцыйных дадзеных, знізілася на 71,9 млн. USD. Пры гэтым банкі завезлі наяўных на 236,4 млн. USD, а вывезлі — на 113,1 млн. USD.

Здаецца відавочным, што ні адзін з пералічаных вышэй дадатковых крыніц не можа забяспечыць паступлення валюты ў памеры каля 0, 5 млрд USD за адзін месяц. На дзяржаўны крэдыт з якой-небудзь краіны наўрад ці варта разлічваць, па меншай меры ў жніўні. Гэта значыць Нацбанку, уласна, застаецца спадзявацца толькі на даходы бюджэту або на рэзкі рост карпаратыўных і банкаўскіх запазычанняў за мяжой, прычым у апошнім выпадку узятыя крэдыты павінны быць прададзеныя Нацбанку. Паступленне паўмільярда даляраў за месяц, па дадзеных артыкулах, у прынцыпе, выключыць нельга.