Кітайскі шлях для беларускіх рублёў

Выкарыстоўваючы вопыт Кітая, Беларусь магла б павялічыць ліквіднасць банкаўскай сістэмы без скачка цэн.
Беларуская банкаўская сістэма ў апошні час сутыкнулася з недахопам ліквіднасці: нарошчваць аб'ём грашовай масы з дапамогай набыцця валюты Нацбанк больш не можа з прычыны адсутнасці гэтай самай валюты, а проста крэдытаваць эканоміку Нацбанк не хоча, асцерагаючыся росту інфляцыі. Выхаду з гэтай сітуацыі пакуль не відаць. У сувязі з гэтым набывае асаблівую цікавасць вопыт іншых краін у вырашэнні праблемы павелічэння грашовай масы ў звароце без росту інфляцыі.
Найбольшых дасягненняў у гэтых адносінах дамогся Кітай, дзе каэфіцыент манетызацыі — стаўленне грашовай масы М2 да аб'ёму ВУП набліжаецца да 200%, у той час як нормай нават для развітых капіталістычных краін цяпер лічыцца велічыня каля 60-100% (у розных экспертаў розныя ўяўленні аб норме), а для якія развіваюцца — і таго менш. Пры гэтым інфляцыя ў Кітаі ўжо некалькі гадоў трымаецца на даволі нізкім узроўні, у прыватнасці, у мінулым годзе яна склала ўсяго 1,5%.
У Беларусі стаўленне грашовай масы М2 да ВУП па выніках мінулага года склала 15,6%, што на парадак ніжэй, чым у Кітаі, і ў 4-6 разоў менш значэння, якое можна лічыць нармальным. Інфляцыя ў 2006 годзе ўпала да 6, 6%, што, па нашых мерках, — вялікі поспех, а па кітайскім — проста катастрофа.
Як бачым, Кітаю даўно ўдалося ажыццявіць тое, што здаецца невырашальнай задачай ураду Беларусі. Зрэшты, метады, якія выкарыстоўвалі кітайцы, таямніцай не з'яўляюцца.
За кошт дэпазітаў насельніцтва
Кітай мае велізарнае станоўчае сальда знешняга гандлю, якое ў мінулым годзе дасягнула 177,47 млрд USD, і Банк Кітая скупляе якая паступае на ўнутраны рынак валюту, павялічваючы такім чынам аб'ём грашовай масы ў звароце. Гэта істотны фактар яе росту, але не галоўны — золатавалютныя рэзервы Кітая ў цяперашні час прыкладна ў 4 разы ніжэй сумы ўсіх укладаў у банкаўскай сістэме Кітая, які перавысіў 4 трлн. USD у валютным эквіваленце.
Па займаемай долі ў грашовай масе краіны лідзіруюць дэпазіты насельніцтва. Па выніках 2004 года ашчадныя ўклады склалі 12 трлн. CNY, то ёсць 47% грашовага агрэгата М2. А стаўленне дадзеных укладаў да ВУП раўнялася 88%.
У Беларусі па выніках 2006 года нават пасля бурнага росту ў апошнія гады тэрміновыя ўклады насельніцтва складалі 4 млрд BYR, а іх стаўленне да ВУП складала ўсяго 5,1%.
Падобна на тое, што дадзеныя лічбы паказваюць на тое, што кітайцы значна больш схільныя да зберажэнняў, чым беларусы, і гэта пры тым, што сярэдняя зарплата ў Кітаі прыкладна ў 3 разы ніжэй, чым у Беларусі. Але справа хутчэй не ў схільнасці да накапленняў, а ў розніцы фінансавай палітыкі ўрадаў дзвюх краін. У савецкі перыяд насельніцтва Беларусі мела велізарныя зберажэнні, якія былі знішчаны гіперінфляцыяй у час перабудовы і пасля яе. У Кітаі нічога падобнага не адбылося, хоць і там перыяды высокай інфляцыі мелі месца. Напрыклад, у 1991 годзе інфляцыя складала ўсяго 3, 4%, у 1992 годзе вырасла да 14,7%, а ў 1993 годзе — да 24,1%.
Але гэта адбывалася пры хуткім эканамічным росце, урад Кітая практычна проиндексировало ўклады і хутка справілася з інфляцыяй, падвысіўшы падаткі і абмежаваўшы аб'ёмы банкаўскага крэдытавання.
Таму калі ў 2001 годзе Беларусь прыступіла да аднаўлення зберажэнняў насельніцтва, рэшткі ашчадных укладаў грамадзян Кітая перавысілі суму 7 трлн. юаняў і банкаўская сістэма краіны мела базу для развіцця. У гэтым дачыненні ўрад Кітая аказалася нашмат больш клапатлівым па адносінах да насельніцтва, чым кіраўніцтва былога СССР.
Зрэшты, у Кітаі ёсць свае асаблівасці адносіны да насельніцтва: там няма цэнтралізаванай дзяржаўнай пенсійнай сістэмы, аналагічнай беларускай. Раней меркавалася, што пра старых павінны клапоціцца сваякі і прадпрыемствы, на якіх яны працавалі. Цяпер у дадатак да такой сістэме ўводзіцца сістэма добраахвотнага страхавання, але яна пакуль ахоплівае ўсяго каля чвэрці людзей, якія выйшлі на пенсію.
Адсутнасць пенсійнай сістэмы спрыяла росту схільнасці насельніцтва да зберажэнняў. Уласна, можна сказаць, што пенсійная сістэма ў Кітаі і існуе ў выглядзе банкаўскіх дэпазітаў. Хто колькі назапасіць, той столькі і атрымае, калі спыніць працаваць. У гэтым, мабыць, галоўная прычына гэтак значных аб'ёмаў ашчадных укладаў. Гэта значыць грашовая сістэма Кітая заснавана на зберажэннях насельніцтва, якія, па сутнасці, можна лічыць пенсійным фондам.
Пры гэтым самі працэнты па ўкладах даволі малыя і знаходзяцца на ўзроўні 2% гадавых (па тэрміновых ўкладах тэрмінам на год).
Урокі Паднябеснай
Такім чынам, дзякуючы фактычна пенсійных накапленняў эканоміка Кітая атрымлівае велізарная колькасць танных рэсурсаў, неабходных ёй для развіцця. У той жа час інфляцыя аказваецца на нізкім узроўні, што забяспечана некалькімі абставінамі.
У першую чаргу — абмежаваннем росту заработнай платы. Па дадзеных афіцыйнай статыстыкі Кітая, у перыяд з 2001 па 2005 год сярэднедушавыя даходы насельніцтва Кітая раслі на 12,6% у год, што знаходзілася прыкладна на ўзроўні тэмпаў павелічэння ВУП. У 2005 годзе сярэдняя зарплата ў Кітаі ўзрасла на 8,3%, а ў 2006-м — на 8%, хоць тэмпы росту ВУП у мінулым годзе склалі 10,7%.
Дзяржаўная палітыка Беларусі ў дадзеным дачыненні да кардынальна адрозніваецца ад кітайскай. Рэальная налічаная заработная плата ў нашай краіне ў мінулым годзе павялічылася на 17,6%, дасягнуўшы прыкладна 300 USD, а ВУП вырас на 9,7%. Прыкладна такая ж карціна была і ў 2005 годзе. Гэта значыць, даходы насельніцтва растуць нашмат хутчэй ВУП.
Дадзенае адрозненне ў суадносінах тэмпаў росту заработнай платы і ВУП тлумачыць, магчыма, асноўную прычыну ўзнікнення праблем у беларускіх фінансах ў 2006 годзе і адсутнасць такіх у Кітаі. Жыхары Беларусі атрымліваюць грошы, якія не забяспечаны прыростам вытворчасці, што прыводзіць да павелічэння аб'ёмаў імпарту і попыту на валюту.
Калі б у Беларусі прырост заработнай платы ў 2005-2006 гадах быў на ўзроўні кітайскага, то ў мінулым годзе і ў нас, хутчэй за ўсё, было б станоўчае сальда знешняга гандлю, а Нацбанку ўдалося б забяспечыць рост золатавалютных рэзерваў Нацыянальнага банка на 1-2 млрд USD. Сярэдняя зарплата ў краіне, праўда, была б дзе-то на ўзроўні 250 USD, але затое над краінай не вісела б, як дамоклаў меч, пагроза яе зніжэння, якая суправаджаецца фінансавымі і палітычнымі ўзрушэннямі.
Справядліва і адваротнае. Калі б у Кітаі заробак у апошнія гады павялічвалі такімі тэмпамі, як у Беларусі, то і інфляцыя там была б вышэй, а сальда знешняга гандлю, чаго добрага, было б не станоўчым, а адмоўным, як у нас.
Другая прычына нізкай інфляцыі ў Кітаі — гэта ўздым прамысловасці. У 2004 годзе сума капіталаўкладанняў у асноўныя фонды ў Кітаі склала 7 трлн. CNY, што аказалася роўным 51,1% ВУП. Гэтак значныя інвестыцыі дазваляюць Кітаю арганізоўваць новыя і новыя вытворчасці, якія завальваюць таварамі не толькі Кітай, але і іншыя краіны.
У Беларусі ў 2004 годзе стаўленне інвестыцый у асноўны капітал да ВУП склала ўсяго 20,6%, і нават у мінулым годзе дадзены параметр вырас толькі да 24,2% ВУП. Гэта не дазваляе нават павялічыць аб'ёмы вытворчасці спажывецкіх тавараў да ўзроўню, адпаведнага тэмпах росту попыту насельніцтва адной толькі Беларусі.
Акрамя велічыні інвестыцый, нашы краіны адрозніваюцца і па эфектыўнасці укладанняў, што таксама немалаважна. У Беларусі праблема эфектыўнасці вырашаецца з дапамогай саветаў прадпрыемствам распрацоўваць добрыя бізнес-планы. У Кітаі паступілі больш простым спосабам — прыцягнулі замежных інвестараў з гатовымі праектамі.
У выніку ў цяперашні час больш за 50% кітайскага экспарту вырабляецца на прадпрыемствах, заснаваных з удзелам замежнага капіталу. У Беларусі добра калі набярэцца некалькі адсоткаў.
Названыя прычыны нізкай інфляцыі ў Кітаі з'яўляюцца, мабыць, асноўнымі, хоць там дзейнічаюць і іншыя фактары. Урад Кітая прымае некаторыя адміністрацыйныя крокі па абмежаванні цэн і аб'ёмаў крэдытавання, а лішак сродкаў у банкаўскай сістэме ўстараняецца за кошт размещ...