Асаблівасці нацыянальнага перагрэву

Высокія стаўкі на рынку МБК ратуюць эканоміку Беларусі ад празмернага росту

Дэфіцыт ліквіднасці банкаўскай сістэмы Беларусі, ўзмацніўся ў студзені-лютым бягучага года, прыводзіць да росту кошту рэсурсаў для прадпрыемстваў і насельніцтва і спрыяе фінансавай стабілізацыі сістэмы Беларусі, зніжаючы інфляцыю і ціск на курс беларускага рубля. Дарагія грошы перашкаджаюць таксама празмернага росту даходаў насельніцтва і ВУП.

У краінах з рынкавай эканомікай за уздымам звычайна варта спад, а затым — новы перыяд росту. Гэты працэс паўтараецца з перыядычнасцю ў некалькі гадоў. Гэта нікога не здзіўляе, і ўрада нават самых развітых краін не ставяць мэта-забяспечыць стабільны рост, а імкнуцца зберагчы эканоміку ад спаду і перагрэву — празмернага росту, які звычайна папярэднічае спаду.
Замест інфляцыі — імпарт
З перагрэвам эканомікі звычайна змагаюцца з дапамогай ўзмацнення жорсткасці грашова-крэдытнай палітыкі. Менавіта гэтым да нядаўняга часу займалася Федэральная рэзервовая сістэма ЗША, а цяпер заклапочанае кіраўніцтва Кітая.
Рабіць больш жорсткімі грашова-крэдытную палітыку пачалі і ў Беларусі (Нацбанк з 1 лютага павялічыў стаўку рэфінансавання, а ў студзені павысіў кошт рэсурсаў, якія прадстаўляюцца банкам). Пры гэтым ніякіх размоў аб перегрева эканомікі не вядзецца, але дзеянні Нацбанка звяртаюць увагу на фактычнае прызнанне гэтага.
Як правіла, аб празмерным росце эканомікі судзяць па павелічэнні інфляцыі. З прычыны хуткага ўздыму даходаў насельніцтва і прадпрыемстваў попыт на тавары павялічваецца, прамысловасць не паспявае яго задаволіць, што і прыводзіць да росту коштаў.
Але бываюць і выключэнні. У прыватнасці, у Расіі, на думку міністра фінансаў Аляксея Кудрына, эканоміка таксама перагрэтая, таму што попыт на тавары з боку насельніцтва краіны нашмат апярэджвае прапанова айчынных вытворцаў і задавальняецца за кошт імпарту.
Тое ж самае, што і ў РФ, адбываецца і ў нас, толькі калі там даходы ад экспарту нафты і газу кампенсуюць выдаткі на імпарт, то ў нас імпарт ўжо перавышае экспарт.
Аргентынскія горкі
Каб зразумець, на якой стадыі эканамічнага цыклу знаходзіцца Беларусь, яе эканоміку лепш параўнаць з эканомікамі, якія развіваюцца краін, якія вырашаюць праблемы структурных пераўтварэнняў, якія стаяць і перад нашай краінай. Найлепшым прыкладам, мабыць, можа паслужыць Аргенціна, якая ў 90-я гады мінулага стагоддзя перажыла перыяд развіцця, падобны на той, які цяпер мае месца ў нас.
У 80-я гады мінулага стагоддзя ў Аргенціне назіраліся гіперінфляцыя, спад вытворчасці, экспарту і г. д. Зусім як у Беларусі ў 90-я гады. Прэзідэнт К. Менем у 1989 годзе пачаў рэформы, накіраваныя на прыватызацыю і прыцягненне замежнага капіталу. У 1991-м быў уведзены рэжым currency board, у адпаведнасць з якім нацыянальная валюта Аргенціна — песа — была прывязаная да даляра ЗША, а велічыня грашовай базы пастаўлена ў адпаведнасць з аб'ёмамі паступленняў у краіну замежнай валюты.
У Беларусі нешта падобнае было ажыццёўлена ў 2000-2001 гадах, калі Нацбанк узяў курс на стабілізацыю беларускага рубля па адносінах да даляра ЗША ў намінальным выражэнні і на яго ўмацаванне ў рэальным выражэнні. А ў цяперашні час Нацбанк спрабуе павялічваць грашовую масу ў звароце з дапамогай набыцця валюты на ўнутраным рынку.
Аргенціна атрымлівала значныя сродкі за кошт прыцягнення замежнага капіталу і прыватызацыі. Толькі продаж дзяржаўнай маёмасці ў 1991-1997 гадах прынесла 21 млрд USD. Гэта дало хуткі эфект. У прыватнасці, у 1991 годзе быў дасягнуты рост ВУП у памеры 10%, у 1992-м — 8,4%, а інфляцыя за некалькі гадоў ўпала да адзінак адсоткаў за год. Але выдаткі бюджэту і даходы насельніцтва павялічваліся значна хутчэй, чым расла эканоміка. Гэта прывяло да яе перагрэву ў тым жа выглядзе, які цяпер існуе ў Расеі і Беларусі: імпарт рэзка вырас, хоць інфляцыя зніжалася дзякуючы стабільнаму курсу песа ў адносінах да даляра.
Беларусь у 2001-2005 гадах атрымала значныя сродкі без прыватызацыі і прыцягнення замежных інвестыцый, скарыстаўшыся ростам коштаў на экспартаваныя Беларуссю тавары пры захаванні нізкіх коштаў на пастаўляюцца ў краіну энерганосьбіты. Моцны рубель па дачыненні да даляра дазволіў знізіць інфляцыю. Але урад павялічвала ўнутраны попыт больш хутка, чым расла эканоміка, што і прывяло да яе перагрэву, выразившемуся ў ўзнікненні адмоўнага сальда знешняга гандлю ў 2006 годзе.
У Аргентыне праблемы паўсталі ў 1994-1995 гадах, пасля таго, як эканамічны крызіс у Мексіцы выклікаў паніку сярод замежных інвестараў і спрыяў вывазу капіталу з Аргентыны. Гэта нанесла сур'ёзны ўдар па банкаўскай сістэме, якая, як і ў Беларусі, у значнай ступені абапіралася на дэпазіты. Толькі з снежня 1994-га па красавік 1995 года сума банкаўскіх дэпазітаў знізілася з 44 да 37 млрд USD.
Адток капіталу прывеў да крызісу ліквіднасці, і банкі падвысілі працэнтныя стаўкі па дэпазітах у песа, у выніку чаго адбылося павышэнне ставак па крэдытах да 50-60%. Крэдыты сталі недаступныя прадпрыемствам, што адмоўна адбілася на эканамічным росце.
Для Беларусі “ролю Мексікі з поспехам адыграла Расея, повысившая кошт энергарэсурсаў. Гэта напалохала ўкладчыкаў, многія іх якіх перавялі свае зберажэнні з рублёў у валюту. У выніку у банкаўскай сістэме Беларусі паўстаў крызіс ліквіднасці і сярэдняя стаўка па міжбанкаўскіх крэдытах тэрмінам на 1 дзень падскочыла да 20% гадавых. Гэта прывяло да паступовага росту ставак па дэпазітах і павелічэнню працэнтаў па крэдытах. Дадзены працэс працягваецца і цяпер.
Крызіс ліквіднасці ў Аргенціне быў пераадолены з дапамогай павелічэння прытоку замежнага капіталу ў банкаўскі сектар, росту дзяржаўнай запазычанасці, працягу прыватызацыі. Краіна залазіла ў даўгі. Прынятыя меры далі эфект, і тэмпы росту ВУП у 1997-1998 гадах зноў паскорыліся. Але з перагрэвам эканомікі ўрад не змагалася, і выдаткі бюджэту былі захаваны на высокім узроўні. Таму, калі долар ЗША ўмацаваўся ў адносінах да іншых асноўных сусветных валют, што прывяло да ўмацавання песа і падзення канкурэнтаздольнасці аргентынскага экспарту, а ў Мексіцы адбыўся чарговы крызіс, эканоміка Аргентыны не вытрымала. Паўтарылася сітуацыя 1995 года, але толькі ў больш сур'ёзных маштабах.
Урад краіны ў 2000-2001 гадах паспрабавала вырашыць праблемы, што ўзніклі з дапамогай абмежавання бюджэтных выдаткаў і зніжэння заработнай платы ў краіне, а Цэнтрабанк увёў абмежаванні на валютным рынку. Але было ўжо позна. З-за крызісу прыйшлося выходзіць радыкальным спосабам: у 2002 годзе бюджэт і даходы насельніцтва Аргенціны былі зніжаны ў 4 разы (у даляравым выразе) з дапамогай дэвальвацыі песа. Такім чынам быў выпушчаны ўвесь пар, назапашаны за гады перагрэву эканомікі.
Першая ахвяра — рынак аблігацый
У Беларусі пакуль няма неабходнасці дэвальваваць рубель у некалькі разоў. Але калі наша краіна пойдзе па шляху Аргенціны, то праз некалькі гадоў гэта стане непазбежным.
Цяпер урад Беларусі, падобна, вырашыла адначасова забяспечыць высокія тэмпы росту эканомікі і ўзровень бюджэтных расходаў за кошт знешніх уліванняў: выпускаць аблігацыі, браць ўрадавыя крэдыты і прыцягваць замежны банкаўскі капітал. Атрыманую за мяжой валюту можна будзе рэалізаваць за рублі, што дазволіць павялічыць грашовую масу і пераадолець крызіс ліквіднасці. Пры гэтым, хоць пастаянна гаворыцца аб эканоміі і неабходнасці жыць па сродках, перегретость эканомікі мяркуецца захаваць — ніхто не збіраецца абмяжоўваць рост ВУП, выдаткі бюджэту і насельніцтва.
Гэта значыць фактычна абраны аргентынскі варыянт дзеянняў у 1995-2001 гадах, які прывёў гэтую лацінаамерыканскую краіну да эканамічнага краху ў 2002 годзе.
Зрэшты, пакуль нават да прыцягнення інвестыцый у Беларусі справа не дайшла, і палітыка Нацбанка, намагаецца прывязаць рост грашовай масы да валютных паступленнях, прыводзіць толькі да дэфіцыту ліквіднасці і росту ставак міжбанкаўскага рынку.
Растуць працэнты па дэпазітах і крэдытах для насельніцтва і прадпрыемстваў. Гэта павінна знізіць тэмпы росту эканомікі і даходаў насельніцтва, што пойдзе на карысць фінансавай сістэме краіны, так як паменшыць попыт на імпартныя тавары і замежную валюту. Дарагія крэдыты — падбадзёрлівы душ для перагрэтай эканомікі. Развівацца будуць найбольш рэнтабельныя вытворчасці, якія могуць дазволіць сабе дарагія крэдыты.
Праўда, доўга захоўваць стаўкі на цяперашнім высокім узроўні наўрад ці ўдасца, так як яны могуць астудзіць эканоміку да такой ступені, што пачнецца спад вытворчасці. Таму для прадухілення дэпрэсіі Нацбанку прыйдзецца змякчыць грашова-крэдытную палітыку, што прывядзе да росту інфляцыі і попыту на валюту. То ёсць чыста манетарнымі метадамі Нацбанк не здолее справіцца з сітуацыяй. Замежныя інвестыцыі вырашаць праблему ліквіднасці, але не ліквідуюць прычыны крызісу. Неабходныя ўрадавыя меры, накіраваныя супраць перагрэву. Гэта зніжэнне бюджэтных выдаткаў, не якія прыводзяць да росту экспарту, і адмова ад неэфектыўных праектаў.
У палітыкі дарагіх грошай ёсць і іншыя негатыўныя моманты. У прыватнасці, можа разваліцца рынак дзяржаўных аблігацый, што патроху адбываецца ўжо цяпер.
У лютым бягучага года аб'ём размяшчэння дзяржаўных кароткатэрміновых аблігацый склаў усяго 31, 3 млрд BYR, што ў 3 разы ніжэй у параўнанні з лютым 2006 года. У канцы 2006 года пачаў зніжацца аб'ём ДКА, якія знаходзяцца ў звароце на рынку.
Праўда, аб'ём дзяржаўных доўгатэрміновых аблігацый у 2006 годзе істотна вырас, але адбылося гэта за кошт ДДА, выпушчаных Мінфінам для павелічэння долі дзяржавы ў шэрагу беларускіх банкаў і набытых Нацбанкам.
Нягледзячы на дэфіцыт рэсурсаў, Мінфін пры ўстанаўленні стаўкі на аўкцыёнах па размяшчэнні ДКА арыентуецца на стаўку рэфінансавання, зніжаючы даходнасць. Каб хоць як-то павялічыць прывабнасць аблігацый у гэтых умовах, ён пайшоў на рэзкае зніжэнне тэрмінаў запазычанні.

Уладзімір ТАРАСАЎ