Суб'екты гаспадарання Беларусі значна павялічылі аб'ёмы запазычанні сродкаў за мяжой
Стан фінансавага рынку Беларусі ў бягучым годзе нармалізавалася за кошт рэзкага павелічэння знешніх запазычанняў, велічыня якіх пакуль далёкая ад крытычнай адзнакі, за якой могуць узнікнуць праблемы з выплатай доўгу.
Уладзімір ТАРАСАЎ
У пачатку года сітуацыя на фінансавым рынку Беларусі была даволі напружанай. Пагроза дэвальвацыі беларускага рубля здавалася цалкам рэальнай і разглядалася як адзін з варыянтаў вырашэння праблем
разам з павелічэннем знешняга доўгу, продажам дзяржаўнай уласнасці, рэзкім нарошчваннем аб'ёмаў экспарту і замарожваннем даходаў насельніцтва (гл. артыкул "За і супраць
дэвальвацыі" — "БР" № 4/2007). Цяпер, па заканчэнні паўгода, ясна, што быў рэалізаваны варыянт нарошчвання доўгу.
Толькі за I квартал бягучага года знешні карпаратыўны і дзяржаўны доўг Беларусі вырас на 1,2 млрд USD — да 8, 1 млрд USD, гэта значыць на 18,1%, тады як за ўвесь 2006 год доўг
павялічыўся на 1,7 млрд USD (33%). Такім чынам, мяркуючы па выніках I квартала, адносныя тэмпы росту знешняга доўгу ў 2007 годзе падвоіліся у параўнанні з мінулым годам, гэта значыць да канца года доўг
можа падскочыць да 11-12 млрд USD. Такі прагноз здаецца празмерна песімістычных, але калі ўспомніць пра перспектыву атрымання 1 млрд. ДАЛЯРАЎ расейскага крэдыту ды дадаць да іх абвешчаныя лічбы
росту банкаўскага крэдытавання, то варта прызнаць, што ён цалкам рэальны.
На першым месцы па тэмпах росту доўгу нябанкаўскія структуры, знешняя запазычанасць якіх вырасла на 0, 6 млрд. USD, дасягнуўшы 5,1 млрд USD. Іх доля ў знешняй запазычанасці краіны ў цэлым
склала на 1 красавіка 2007 года 63%. На другім месцы банкі — 22,9%, а доўг органаў дзяржаўнага кіравання выглядае наогул смешным — 576,2 млн USD — 7,1% ад агульнай
запазычанасці. Пры гэтым дзяржаўная запазычанасць у 2006 годзе і ў 1-м квартале 2007 года не вырас, а скараціўся.
Запазычанасць па межфирменному крэдытаванні ў рамках прамых інвестыцый на 1 красавіка 2007 года склала 509,2 млн USD (6,3% ад агульнай сумы доўгу), павялічыўшыся за I квартал на 27,4%. Іншая
запазычанасць на тую ж дату дасягнула 504, 8 млн USD (6,2%), прадэманстраваўшы прырост за студзень — сакавік таксама на 27,4%.
Стаўленне знешняй запазычанасці Беларусі да яе ВУП здаецца нязначным. У 2005 годзе яно склала 17,2%, а ў 2006 годзе — 18,6%. Аднак калі знешні доўг краіны будзе да канца бягучага года
павялічвацца такімі ж тэмпамі, як і ў I квартале, то гэты параметр да канца года ўзрасце дзе-то да 25%.
Да крытычнага ўзроўню яшчэ далёка.
Па міжнародным стандартам, гэта няшмат. Па крайняй меры, у краінах Усходняй Еўропы, такіх як Польшча, Чэхія, Венгрыя і г. д., стаўленне дзяржаўнага і карпаратыўнага знешняга доўгу да ВУП
знаходзіцца на ўзроўні 40-70%. Лічыцца, што небяспечным для краін з якая развіваецца эканомікай з'яўляецца ўзровень 80-90%.
Нязначным здаецца і стаўленне знешняга доўгу Беларусі да аб'ёму экспарту, роўнае па выніках 2006 года 41,6%. Небяспечным для якія развіваюцца краін лічыцца велічыня ў памеры 130-150%.
На першы погляд, дастаткова добра мы выглядаем і па параўнанні з Украінай, дзе ў мінулым годзе сукупны дзяржаўны і карпаратыўны знешні доўг павялічыўся на 37% — да 54,3 млрд. USD,
дасягнуўшы прыкладна палову ВУП.
Праўда, у вонкавым абавязку Украіны больш значная, чым у Беларусі, доля дзяржавы — 25,4% ад сукупнага доўгу, але яна, як і ў Беларусі, практычна не расце, тады як банкі і
карпарацыі актыўна нарошчваюць запазычанні. На першым месцы па велічыні доўгу ў Украіне таксама знаходзяцца прадпрыемствы — 45,5%, на другім — банкі з 25,6%.
На думку ўкраінскіх экспертаў, такі адносна высокі ўзровень запазычанасці не з'яўляецца крытычным для краіны і паказвае на актыўнае развіццё эканомікі. Падобныя меркаванні справядлівыя і для
Беларусі.
Аднак Украіна мае даволі значныя актывы за мяжой, у выніку чаго чыстая велічыня знешняга доўгу краіны прыкладна ў 2 разы ніжэй валавога значэння.
У Беларусі сітуацыя ў гэтым дачыненні выглядае значна горш. Міжнародная інвестыцыйная пазіцыя рэспублікі БЕЛАРУСЬ на 1 красавіка 2007 года склала 6.056,9 млн USD — на такую велічыню сумарны доўг
Беларусі перавышае запазычанасць нерэзідэнтаў перад урадам і рэзідэнтамі Беларусі. Дадзены параметр павялічыўся за I квартал бягучага года на 6,5%, гэта значыць, у меншай ступені, чым валавы доўг.
Гэта адбываецца за кошт таго, што частка пазычанай за мяжой валюты скупляецца на ўнутраным рынку Нацыянальным банкам, якія павялічваюць за кошт гэтага золатавалютныя рэзервы краіны.
Велічыня дадзеных рэзерваў, пад якімі маюцца на ўвазе міжнародныя рэзервовыя актывы Беларусі ў нацыянальным вызначэнні, пакуль застаюцца на даволі нізкім узроўні, прыкладна роўная валавы запазычанасці
камерцыйных банкаў.
Дзяржаўны доўг Беларусі, у адрозненне ад Украіны, нязначны, але гэта наўрад ці істотна зніжае рызыку ўзнікнення нестабільнасці фінансавага рынку РБ. На гэта паказвае тое, што ў краінах, якія развіваюцца
краінах, якія перажылі фінансавы крызіс 1997-1999 гадоў, яго прычынай стала занадта значная велічыня выплат па карпаратыўным даўгах, а не па дзяржаўным.
Тым не менш, нягледзячы на вышэйпералічаныя негатыўныя моманты, мяркуючы па прыведзеных лічбах, велічыня знешняй запазычанасці Беларусі знаходзіцца на прымальным узроўні і можа быць значна павялічана
без ўзмацнення рызыкі ўзнікнення фінансавай нестабільнасці ў краіне. Нават пры існуючых высокіх тэмпах росту да небяспечнага па сусветным стандартам ўзроўню доўг можа вырасці толькі праз 4-5 гадоў.
Тэрмін мае значэнне.
Але сітуацыя перастане здавацца гэтак вясёлкавай, калі ўлічыць іншую важную характарыстыку знешняга доўгу — тэрмін запазычанні. Тут у Беларусі справы ідуць далёка не бліскуча, так як асноўную
частка знешняга доўгу, у адрозненне ад суседніх краін, складае кароткатэрміновая запазычанасць. На 1 студзеня бягучага года доля доўгатэрміновай запазычанасці органаў дзяржаўнага кіравання, банкаў і
іншых сектараў эканомікі склаў 29,6% ад агульнай запазычанасці супраць 31,1% на пачатак мінулага года.
Такім чынам, на працягу года Беларусі спатрэбіцца вяртаць, акрамя адсоткаў, яшчэ каля 70% доўгу, таму для нармальнага функцыянавання эканомікі Беларусі неабходна пастаяннае
рэфінансаванне доўгу — атрыманне новых крэдытаў. З улікам адсоткаў Беларусь у 2006 годзе вярнула каля 4 млрд. USD, а ў 2007 годзе спатрэбіцца каля 7 млрд USD. Гэта нашмат больш тых 2
млрд USD золатавалютных рэзерваў, якімі ў цяперашні час валодае краіна.
Ацаніць, наколькі крытычным з'яўляецца цяперашні ўзровень запазычанняў, даволі складана, так як для гэтага патрабуецца правесці спецыяльнае даследаванне. Але ясна, што з улікам кароткатэрміновага характару
большай часткі доўгу рызыка ўзнікнення нестабільнасці значны і крытычным для Беларусі з'яўляецца стаўленне знешняга доўгу да ВУП на ўзроўні не 70-80%, а значна ніжэй. І дасягнуты гэты рубеж будзе
не праз 4-5 гадоў, а літаральна праз 1-2 гады.
Трэба заўважыць, што вызначыць крытычны ўзровень запазычанасці даволі складана і з прычыны таго, што гэта носіць шмат у чым суб'ектыўны характар.
У прыватнасці, на думку некаторых экспертаў, у 1998 годзе ў Расеі не было неабходнасці звяртацца да дэфолту, так як даўгі можна было рэструктураваць і збольшага выплаціць за кошт прыватызацыі. У
Беларусі ў выпадку ўзнікнення праблем з выплатамі (на бягучым узроўні даўгоў) іх заўсёды можна вырашыць з дапамогай адукацыі новых даўгоў або продажу, дапусцім, "Нафтана" або
"Беларуськалія".
Кіраўніцтва Беларусі, уласна, вырашыла рызыкнуць і ўжо пайшло па гэтым шляху. Яно дамовілася з "Газпромам" аб пастаўцы газу часткова ў доўг, дало "дабро" на павелічэнне
банкаўскага доўгу, прадае 50% акцый "Белтрансгаза", звярнулася за стабілізацыйным крэдытам да Ўраду РФ. Калі адмовіцца ад далейшых дзеянняў у гэтым кірунку, дэфолт у
нашай краіне адбудзецца літаральна праз пару месяцаў, так як знешняя гандаль не ў стане забяспечыць прыток капіталу ў краіну. Той узровень доўгу, пры якім кіраўніцтва краіны вырашыць, што страта
уласнасці або пагроза такой страты занадта вялікія, і стане крытычным.
З пункту гледжання аб'ектыўных фактараў, сапраўды крытычнай сітуацыя са знешнім доўгам у нас стане праз некалькі гадоў, калі (пры існуючых тэмпах росту і павелічэнні доўгатэрміновай складнікам)
ён дасягне 30-40 млрд. USD, і нават даходаў ад продажу беларускіх гігантаў прамысловасці можа апынуцца недастаткова для забеспячэння своечасовага пагашэння даўгоў.
Зразумела, варта мець на ўвазе, што ў выпадку эфектыўнага ўкладання сродкаў, пазычаных за мяжой, праблем з выплатай доўгу не павінна ўзнікнуць і пры значным росце яго аб'ёму. Але пакуль, мяркуючы
па стане знешняга гандлю, справы з эфектыўнасцю выкарыстання запазычанняў ідуць усё роўна, і калі становішча не зменіцца, пагроза фінансавых страт для Беларусі стане рэальнасцю.
