І ці варта пазычаць рублі або даляры ў сённяшніх умовах? Да пакупак ў крэдыт цяпер варта ставіцца вельмі асцярожна, а вось размяшчэнне сродкаў на банкаўскіх дэпазітах пад высокія працэнты выглядае разумным, нягледзячы на ўсе ўзрушэнні сусветнага фінансавага рынку.
Бягучы сусветны фінансавы крызіс для жыхароў Беларусі стаў першым крызісам, які яны сустракаюць пасля некалькіх гадоў бесперапыннага росту даходаў, назапасіўшы даволі значныя зберажэнні. Вопыту дзеянняў у такіх умовах ні ў каго няма, так як папярэднія крызісы — пачатку 90-х гадоў на заходзе СССР і ў 1998 годзе — праходзілі ў адсутнасць многіх даступных у цяперашні час спосабаў ўкладання сродкаў, не кажучы ўжо пра магчымасці браць крэдыты. Таму зараз варта скарыстацца правіламі, якія добра зарэкамендавалі сябе за мяжой. На крызісе можна нават зарабіць, калі ведаць, якім чынам.
З крэдытам лепш пачакаць.
Цяпер многія занепакоеныя тым, што банкі пачалі абмяжоўваць прадастаўленне крэдытаў і павышаюць стаўкі па іх. Пры гэтым як-то застаецца ў баку пытанне аб тым, ці варта ва ўмовах крызісу браць крэдыт наогул. Адказ на яго зусім адназначны: не варта, так як стаўкі па крэдытах вельмі высокія і існуе значны рызыка страты маёмасці, набытага за кошт пазычаных грошай. Гаворка, вядома, ідзе аб крэдытах на значныя сумы, звязаных у асноўным з набыццём аўтамабіля або нерухомасці.
Па-першае, павышаецца верагоднасць страты крэдытаатрымальнікам працы або зніжэння заработнай платы, у сувязі з чым выплаты па крэдытах могуць апынуцца для яго непад'ёмнымі.
Па-другое, існуе небяспека страты сродкаў з-за зніжэння кошту залогу. Так, дапушчальны, хто-то бярэ крэдыт пад заклад кватэры коштам 100 тыс. ДАЛЯРАЎ. У перыяд эканамічнага буму цана кватэры будзе расці і ніякіх праблем з закладам не ўзнікне. Аднак у выпадку крызісу не выключана зніжэнне коштаў на нерухомасць, у выніку чаго кошт закладу можа зваліцца ніжэй велічыні крэдыту. У гэтым выпадку банк можа запатрабаваць прадаставіць дадатковыя гарантыі або павялічыць выплаты па крэдыце. А гэта крэдытаатрымальнікам далёка не заўсёды па кішэні. Менавіта такім спосабам за мяжой разараюцца набралі крэдытаў людзі, якія маюць працу і стабільны даход.
У Беларусі абодва названыя магчымасці спусташэння цалкам рэальныя. Зразумела, заработная плата ў нас пакуль расце, а не змяншаецца, ды і кошты на кватэры пакуль памяншаюцца толькі ў асобных выпадках і ненашмат. Але верагоднасць узнікнення праблем існуе. Вастрыня фінансавага крызісу за мяжой праходзіць, аднак эканамічны крызіс становіцца ўсё больш сур'ёзна і пагражае працягнуцца на працягу 1-2 гадоў. Гэта азначае, што попыт на беларускую прадукцыю за мяжой будзе падаць і захаваць бягучыя аб'ёмы вытворчасці многім прадпрыемствам наўрад ці ўдасца. Таму ім прыйдзецца калі не паменшыць, то на некаторы час замарозіць заработную плату. А рост спажывецкіх коштаў спыняцца не збіраецца, то ёсць рэальныя даходы жыхароў Беларусі ў бліжэйшыя год-два могуць знізіцца, што паменшыць іх плацежаздольнасць.
Магчыма, і некаторы падзенне коштаў на нерухомасць. Гэта адбудзецца амаль напэўна ў тым выпадку, калі дзяржава працягне нарошчваць аб'ёмы жыллёвага будаўніцтва пры нязменных заробках. Прапанова кватэр будзе расці, а попыт — няма.
Падвядзем вынік: ад крэдытавання цяпер лепш устрымацца. Але калі пазычаць грошы ўсё ж даводзіцца ў сілу якіх-небудзь абставінаў, то лепш гэта рабіць у той валюце, у якой чалавек атрымлівае прыбыткі. Гэта будзе страхоўкай ад павелічэння доўгу і выплат па ім у выпадку рэзкіх ваганняў курсаў валют.
Час збіраць грошы.
Затое для дэпазітаў цяпер — самы час. Попыт на грошы ў банкаў і эканомікі расце, стаўкі па дэпазітах павышаюцца, то ёсць капітал можна павялічваць даволі хутка. Пытанне толькі ў правільным выбары валюты дэпазіту. А з гэтым, на жаль, праблемы. У бліжэйшыя месяцы будзе перабудова сусветнай фінансавай сістэмы, таму вельмі складана прадказаць будучыя курсы валют.
Стандартным спосабам дзеянняў у такіх умовах з'яўляецца фарміраванне партфеля дэпазітаў з розных валют. У Беларусі іх выбар невялікі: долар, еўра і беларускі рубель. Вядома, добра было б ўкласці сродкі, дапусцім, у японскую іену, аднак у нас гэта практычна немагчыма.
Яшчэ адзін прымальны варыянт — гэта мультывалютны ўклады, якія ўжо можна адкрываць у некаторых беларускіх банках.
Калі хто-то загадзя ведае, на што ён збірае грошы, то яму варта рабіць ўклады ў той валюце, у якой ён будзе здзяйсняць куплю. Напрыклад, на нерухомасць лепш збіраць у доларах ЗША, так як цэны на кватэры ў Беларусі паказваюцца менавіта ў далярах.
У дэпазітных укладаў ёсць адзін істотны мінус — рызыка іх страты. Ён, вядома, існуе, прычым нават у самых надзейных банках. Дастаткова ўспомніць вопыт Ашчаднага банка СССР. Можна прывесці і прыклад аднаго з найбуйнейшых амерыканскіх інвестыцыйных банкаў Lehman Brothers, шчасна перажыў Вялікую дэпрэсію 30-х гадоў у ЗША, дзве сусветныя вайны, але збанкрутавалага 15 верасня бягучага года.
Не дае поўнай упэўненасці нават гарантыя вяртання ўкладаў з боку дзяржавы, так як, у прынцыпе, любая краіна можа патрапіць дакладна ў такую ж сітуацыю, як і асобны чалавек, які прадаставіў сваю маёмасць у заклад. Прадпрыемствы, зямля, прыродныя рэсурсы і іншае маёмасць шмат стаяць у часы эканамічных уздымаў, а ў перыяд крызісаў могуць абясцэніцца ледзь не да нуля. Гэта значыць можа апынуцца, што дзяржаве няма чаго будзе прадаваць для выканання сваіх гарантый.
У той жа час для Беларусі рызыку наступу падобных форс-мажорных абставінаў невялікі. Уклады насельніцтва ў беларускіх банках у нацыянальнай валюце складаюць каля 4, 5 млрд USD (у даляравым эквіваленце), а ў замежных валютах — прыкладна 2 млрд USD. Гэта істотныя велічыні па адносінах да золатавалютных рэзервах, якія складаюць каля 5 млрд. USD, але вельмі невялікія ў параўнанні з коштам маёмасці краіны, якое можа быць рэалізавана ў выпадку неабходнасці.
Вядома, цяпер кошт беларускіх прадпрыемстваў знізілася разы ў 3 па параўнанні з іх коштам яшчэ ў пачатку бягучага года (зыходзячы з падзення коштаў на акцыі ў Расіі). Але ўсё роўна нашы НПЗ, калійны камбінат, жалезныя дарогі і іншае маёмасць у выпадку неабходнасці можна прадаць за добрую цану.
Акцыі трымаем у розуме.
Простым грамадзянам не варта скідаць з рахункаў і інвестыцыі на выпадак глабальных непрыемнасцяў. Гэта купля тавараў і нерухомасці. Набываць, як гэта было ў 90-х гадах, што-то з мэтай наступнай перапродажу цяпер няма сэнсу — дэфіцыту тавараў не чакаецца. Але калі што-то сапраўды трэба купіць, то гэта можна рабіць. Варта толькі ўлічваць, што робіцца гэта не таму, што выгадна, а таму, што ўкладзеныя такім чынам зберажэнні ўжо ніколі не страціш.
Падчас крызісаў за мяжой прынята значную частку сродкаў пераводзіць у наяўныя — кэш. Аднак гэта робіцца на непрацяглы час у перыяды крайняга абвастрэння сітуацыі на фінансавых рынках і не з усімі зберажэннямі, а з пэўнай іх часткай. У Беларусі сітуацыя далёкая ад крытычнай.
Доўга трымаць наяўныя вельмі нявыгадна, так як грошы абясцэньваюцца з прычыны росту коштаў на тавары. Інфляцыя ў бліжэйшыя гады ў Беларусі можа апынуцца высокай, аднак яна, хутчэй за ўсё, будзе ніжэй або на ўзроўні ставак па дэпазітах у беларускіх рублях. Да таго ж за мяжой усё больш кажуць пра пагрозу дэфляцыі, то ёсць зніжэння коштаў. Не выключана, што гэта закране і некаторых тавараў, у прыватнасці аўтамабіляў.
Для памяншэння рызыкі страты зберажэнняў можна частку сродкаў накіраваць на набыццё каштоўных металаў. Але і тут разлічваць на высокі даход наўрад ці варта. Цэны металаў таксама былі загнаныя ў апошнія гады уверх спекулянтамі, і невядома, ці будуць яны расці або зніжацца.
Стандартным спосабам не толькі захавання, але і памнажэння зберажэнняў ва ўмовах крызісу з'яўляецца купля патаннелых акцый прадпрыемстваў. Менавіта такім чынам робяцца стану падчас крызісаў.
Цяпер гэта адбываецца за мяжой. Так, самы багаты чалавек у свеце Уорэн Бафет у артыкуле для газеты The New York Times паведаміў, што на свае асабістыя грошы ён у цяперашні час скупляе акцыі амерыканскіх кампаній, хоць раней інвеставаў усе сродкі ў дзяржаўныя аблігацыі ЗША. На яго думку, у доўгатэрміновай перспектыве, калі фондавы рынак ЗША адновіцца ад узрушэнняў, акцыі набытых кампаній зноў вырастуць у цане. Пры гэтым ён інвесціруе на працяглы тэрмін, які складае ў сярэднім каля 10 гадоў.
Аднак рушыць услед стратэгіі У. Бафета жыхарам Беларусі не атрымаецца. Амерыканскі фондавы рынак нам практычна недаступны, а акцыі беларускіх ААТ на рынку амаль не звяртаюцца, нягледзячы на фармальную адмену мараторыя на продаж каштоўных папер, атрыманых фізічнымі асобамі ў ходзе прыватызацыі.
Да таго ж Беларусь знаходзіцца толькі ў пачатку шляху падзення кошту актываў. Гэта за мяжой зніжэнне коштаў нерухомасці і акцый працягваецца больш года і ўжо, падобна, блізка да завяршэння. У нас у краіне падобнага спаду яшчэ не было, але ён цалкам верагодны ў бліжэйшыя пару гадоў.
Гэта значыць, пакуль больш выгадна збіраць грошы, трымаючы іх на банкаўскіх укладах, маючы на ўвазе перспектыву перакладу з часам часткі сродкаў у патаннеў актывы — акцыі і нерухомасць, ці ж у выпадку неабходнасці — у наяўныя.
Прыкладна так выглядаюць рэкамендацыі для жыхароў Беларусі з пункту гледжання прынятых за мяжой стандартаў паводзінаў ва ўмовах крызісу. Наша краіна ўжо дасягнула той стадыі развіцця, калі яны могуць спрацаваць. Але, вядома, трэба сачыць за сітуацыяй на рынках. Тое, што выгадна сёння, можа апынуцца невыгодным заўтра.
Уладзімір ТАРАСАЎ
