Насельніцтва фінансуе і сябе, і эканоміку
Бум крэдытавання насельніцтва Беларусі суправаджаецца бумам зберажэнні, у выніку чаго тэмпы росту банкаўскіх укладаў грамадзян краіны не саступаюць хуткасці павелічэння аб'ёмаў іх запазычанасці.
У апошнія гады ў нашай краіне надзвычай хутка павялічваюцца выдаткі насельніцтва на набыццё тавараў і паслуг, а дзяржава пастаянна павялічвае свае выдаткі. Аднак схільнасць насельніцтва і
ўрада да зберажэнню настолькі высокая, што іх дэпазіты ў беларускіх банках растуць хутчэй, чым выдаткі.
Так, агульная сума ўкладаў насельніцтва на 1 чэрвеня перавысіла агульную суму крэдытаў грамадзянам на 2,9 трлн. BYR. Такім чынам, насельніцтва ў чыстым выражэнні з'яўляецца крыніцай рэсурсаў для банкаўскай сістэмы
і эканомікі краіны.
Асноўную частку сродкаў жыхары Беларусі захоўваюць на дэпазітах у беларускіх рублях, але і валютныя дэпазіты даволі вялікія: на 1 ліпеня 2008 года яны склалі 4.400,9 млрд BYR (у рублёвым эквіваленце).
Доўгатэрміновая валютная запазычанасць насельніцтва на 1 ліпеня складала ўсяго 2.336,7 млрд BYR (у рублёвым эквіваленце), то есць фізічныя асобы забяспечылі фінансаванне валютай суб'ектаў гаспадарання
прыкладна на 1 млрд USD.
Фізічныя асобы не толькі ўносяць валюту ва ўклады, але і прадаюць яе. Па дадзеных Нацыянальнага банка, за першую палову бягучага года насельніцтва Беларусі прадало банкам валюты на 281,1 млн USD больш,
чым купіла, тады як за аналагічны перыяд мінулага года купіла на 382,8 млн USD больш, чым прадало. Паводле папярэдніх звестак Нацыянальнага банка, аб'ём куплі ў банкаў наяўнай валюты за гэты
перыяд вырас на 9,7% — да 2,628 млрд USD. Аб'ём прададзенай насельніцтвам наяўнай валюты павялічыўся на 44,6% — да 2,909 млрд USD.
Пры гэтым значная частка наяўнай валюты вывозіцца з банкамі краіны. За 5 месяцаў бягучага года вываз склаў 621, 4 млн. USD, тады як ўвоз — 256,5 млн USD. Ўвозяцца ў асноўным еўра,
а вывозяцца даляры, то ёсць адбываецца выцясненне амерыканскай валюты за кошт еўрапейскай.
Рэзідэнты — суб'екты гаспадарання РБ валюту, у адрозненне ад насельніцтва, на ўнутраным рынку купляюць. У мінулым годзе сітуацыя была прама процілеглай. Гэта звязана, па-відаць, з
вяртаннем валютных запазычанняў, зробленых у мінулыя гады.
Да насычэння далёка.
На рынку банкаўскіх крэдытаў, прадастаўленых фізічным асобам, назіраецца тэндэнцыя, прама супрацьлеглая таму, што адбываецца з наяўнай валютай і дэпазітамі: валютная запазычанасць насельніцтва
расце нашмат хутчэй рублёвай, хоць і значна саступае ёй па валавы велічыні. За 6 месяцаў бягучага года доўгатэрміновыя валютныя крэдыты насельніцтву выраслі на 34,4%, да 2.336,7 млрд BYR (у
рублёвым эквіваленце), тады як рублёвыя — усяго на 20,8%, да 7.354,7 млрд BYR. Гэта адлюстроўвае, па-відаць, больш хуткае павелічэнне аб'ёмаў прадастаўлення валютных крэдытаў на набыццё
нерухомасці і аўтамабіляў. Такія крэдыты ў значнай ступені з'яўляюцца валютнымі. Тым самым банкі страхуюцца ад магчымых ваганняў валютных курсаў у будучыні, а менавіта ад магчымага паслаблення
беларускага рубля. Гэта выглядае цалкам разумным, так як падобныя крэдыты прадастаўляюцца на некалькі або нават некалькі дзясяткаў гадоў.
Крэдытаванне насельніцтва ў асноўным з'яўляецца доўгатэрміновым, то ёсць крэдыты прадастаўляюцца на тэрмін ад 1 года. Кароткатэрміновая запазычанасць фізічных асоб у нацыянальнай валюце знаходзіцца на ўзроўні 2-3%
ад агульнай сумы крэдытаў насельніцтву. У студзені бягучага года яна практычна падвоілася, дасягнуўшы 273,9 млрд BYR, але затым спыніла расці, а ў траўні нават панізілася. У дадзеным выпадку банкі, па-відаць,
паменшылі аб'ёмы прадастаўлення крэдытаў на тэрміны да 1 года, вырашыўшы, што яны менш выгадныя, чым доўгатэрміновыя.
У цэлым запазычанасць насельніцтва перад беларускімі банкамі ўжо з сярэдзіны 2007 года знаходзіцца на першым месцы сярод банкаўскіх актываў, нязначна апярэджваючы крэдыты, прадастаўленыя прамысловасці
(графік 1). За першае паўгоддзе крэдыты насельніцтву выраслі на 24,3%, дасягнуўшы 9,9 трлн. BYR.
Гэтак хуткі рост тлумачыцца дзеяннямі многіх банкаў, накіраванымі на забеспячэнне даступнасці крэдытаў для грамадзян краіны. У бягучым годзе некалькі замежных банкаў пачалі актыўна асвойваць
беларускі рынак. Не застаюцца ў баку і найбуйнейшыя банкі Беларусі. У прыватнасці, Белгазпрамбанк паспяхова рэалізуе праграму "Хуткія грошы", у рамках якой фізічныя асобы
практычна з любога рэгіёну Беларусі маюць магчымасць атрымаць па пошце картку Белгазпрамбанка з авердрафту да 11 млн BYR.
Нягледзячы на хуткі рост, рынак крэдытавання насельніцтва яшчэ далёкі ад насычэння і можна чакаць, што тэмпы яго павелічэння ў бліжэйшы час будуць вышэй, чым у большасці іншых сегментаў крэдытнага
рынку.
Зрэшты, варта адзначыць, што лідэрам па павелічэнні аб'ёмаў запазычанасці ў бягучым годзе апынулася будаўніцтва, аб'ём крэдытавання якога за 5 месяцаў вырас на 36% і дасягнуў 1,06 трлн. BYR.
Урад замяняе інвестараў.
Сродкі насельніцтва ўжо на працягу некалькіх гадоў складаюць асноўную частку рэсурснай базы камерцыйных банкаў (графік 2), значна апярэджваючы ўсе іншыя крыніцы.
У цэлым велічыня укладаў фізічных асоб у беларускіх банках на 1 чэрвеня 2008 года дасягнула 12.265 млрд BYR, нашмат перавысіўшы велічыню сродкаў суб'ектаў гаспадарання, роўную 10.540,6 млрд.
BYR.
Рублёвыя дэпазіты фізічных асоб за першае паўгоддзе бягучага года выраслі на 20,3%, да 8.164,9 млрд BYR, а валютныя — на 16,3%, да 4.400,9 млрд BYR. Насельніцтва зноў аддае перавагу рабіць
зберажэнні ў рублях. У той жа час рублёвыя дэпазіты юрыдычных асоб павялічыліся за паўгоддзе на 12,3%, да 6.315,5 млрд BYR, а валютныя — на 18,5%, да 4.604,9 млрд BYR, гэта значыць суб'екты
гаспадарання часцей для ўкладаў выбіраюць валюту.
Але сапраўднай падзеяй у бягучым годзе стала павелічэнне рэсурсаў цэнтральнага ўрада. Іх велічыня ў камерцыйных банках за 5 месяцаў бягучага года вырасла на 58,2%, да 7.352,3 млрд BYR. Пры
гэтым сродкі дзяржаўнага казначэйства ў Нацыянальным банку на 1 чэрвеня 2008 года склалі 6.631,1 млрд BYR. Гэта значыць, у суме дзяржаўныя рэсурсы ў банкаўскай сістэме Беларусі (у тым ліку
камерцыйныя банкі і Нацыянальны банк) складаюць каля 14 млрд BYR, што істотна перавышае сродкі насельніцтва. Такім чынам, асноўнай крыніцай сродкаў для банкаўскай сістэмы краіны ў цэлым
з'яўляецца дзяржава. Такая структура рэсурсаў банкаўскай сістэмы краіны ўзнікла ў канцы мінулага года, пасля таго як урад РБ атрымала крэдыт ад Урада РФ у памеры 1,5 млрд. USD, а
таксама прадало значныя пакеты акцый шэрагу ААТ.
Пры гэтым калі ў мінулым годзе сродкі дзяржавы перакладаліся большай часткай у Нацыянальны банк, то ў бягучым ўрад пачаў больш актыўна фінансаваць камерцыйныя банкі. Таму калі
чысты крэдыт ураду Нацыянальнаму банку за 6 месяцаў бягучага года вырас усяго на 19%, да 4.984,4 млрд BYR, то чыстыя патрабаванні органаў дзяржаўнага кіравання да камерцыйным банкам за
той жа перыяд павялічыліся ў 2,4 разы, да 3.969,4 млрд BYR.
Такім чынам, дзяржава ў бягучым годзе пачало актыўна фінансаваць эканоміку. Мяркуючы па актывацыі працэсу прыватызацыі і намерам ўрада атрымліваць новыя крэдыты і распрадаваць
ўласнасць (прыцягваць інвестараў), роля дзяржавы ў фінансавай сістэме краіны ў бліжэйшы час будзе ўзрастаць.
Ужо ў траўні бягучага года сродкі цэнтральнага ўрада ў камерцыйных банках пераўзышлі па велічыні сродкі нерэзідэнтаў і банкаўскі капітал. Такая дынаміка складнікаў банкаўскіх рэсурсаў
адлюстроўвае іх ролю ў эканоміцы краіны. Сродкі нерэзідэнтаў з'яўляюцца свайго роду рэзервам, да якога прадпрыемствы і банкі звяртаюцца ў выпадку недахопу ўласных рэсурсаў. Цяпер уласных сродкаў
рэзідэнтаў РБ цалкам дастаткова для развіцця эканомікі, таму актыўнасць банкаў па прыцягненню сродкаў з-за мяжы знізілася.
У той жа час банкі, у тым ліку і дзяржаўныя, актыўна рыхтуюцца да павелічэння аб'ёмаў прыцягнення замежных інвестыцый. Таму ў будучыні ў краіне можа паўстаць некаторы лішак рэсурсаў.
Але ён можа быць ліквідаваны за кошт вываду залішняй ліквіднасці за мяжу з дапамогай павелічэння золатавалютных рэзерваў краіны. Гэта, уласна, ужо адбываецца: Нацыянальны банк скупляе валюту на
ўнутраным рынку і акумулюе сродкі, атрыманыя ўрадам ад продажу дзяржаўнай маёмасці і росту знешняй запазычанасці, пасля чаго размяшчае валюту за мяжой. У выніку
золатавалютныя рэзервы краіны павялічыліся за першую палову бягучага года на 10,4%, да 7.617,5 млрд USD. Дадзены механізм працуе даволі выразна, і праблем з лішкам або дэфіцытам сродкаў у
банкаўскай сістэме краіны не ўзнікае.
Уладзімір ТАРАСАЎ
